Tegelen - het rode dorp

Tegelen, het rode dorp staat in het geheugen van vele ouderen in tegelen gegrift. Het was een moeilijke tijd om daar op te groeien voor, tijdens en na de oorlog. Kinderen gingen al vroeg aan het werk, want zelfs een full-time baan verdiende bijna niets. Jongens van een jaar of tien waren al in volledige loondienst bij een van de kleifabrieken of ijzergieterijen. De kerkelijke geestelijke en paters hadden toendertijd ook een grote invloed op inwoners van het toen vijfduizend tellende dorpje.

Tegelen

Tegelen in een dorp en stadsdeel in noord-limburg dat tot 2001 eigenlijk altijd zelfstandig is geweest. In 2001 fuseerde de gemeente tegelen met gemeente venlo waardoor ze nu deel uitmaken van venlo. De naam "tegelen"komt van de romeinen, zij waren de eerste die geinteresseerd raakten in de tegelse klei. Ze waren er zo weg van dat ze zelfs hun nederzetting naar het van klei gemaakte product noemden: tegula wat latijns is voor dakpan. In de middeleeuwen veranderde de uitspraak naar "Tieglon", in de 17de en 18de eeuw werd het "Tiegelen". Niemand weet hoe maar opeens ergens rond 1800 werd tiegelen verbasterd naar "Tegelen" en vanaf dat moment noemt iedereen het alleen nog maar Tegelen. Rond 1900 heeft Tegelen zo’n vijfduizend inwoners. Het grootste deel van de bevolking is dan werkzaam in de plaatselijke industrie. In die tijd kon je hier voornamelijk werk vinden in één van de ruim dertig keramische bedrijven, een aantal metaalgieterijen of in één van de tabaksfabrieken in het dorp. Op dat moment behoort tegelen tot één van de meest geïndustrialiseerde gemeenten van Limburg. De bevolkingsgroei in de eerste decennia van de twintigste eeuw is enorm. In 1929 is het aantal inwoners in tegelen verdubbeld ten opzichte van 1900 en er ontstaan flinke huisvestingsproblemen.

Het rode dorp

Al deze arbeiders en hun gezinnen moesten ergens komen te wonen en dan nog het liefst in de buurt van de industrieën. Van een apart industrieterrein uit de buurt van woonwijken heeft in die tijd nog niemand gehoord. De nieuwe woningen worden op steenworp afstand van de fabrieken gebouwd. Veel fabrieksdirecteuren zorgen zelf voor woningen voor hun personeel. Zo is het gekomen dat het dorp toen bijna volledig gebouwd is met tegelse kleiproducten. De stenen die werden gebruikt om de muren te metselen, de mortel om ze mee te metselen en de dakpannen. Het kwam allemaal van onze eigen rode tegelse klei. Doordat veel directeuren de woningen zelf in het beheer hebben ontstaat er zo in een straal om de industrie in tegelen diverse arbeiderswijken. De bekendste benaming daarvoor is toch wel het rode dorp (in het dialect "t Roëd Dörp"), deze arbeiderswijk was herkenbaar door de rode dakpannen en bakstenen waarmee de huisjes gemaakt werden. Van begin tot einde zag de hele buurt rood.

De huizen zelf waren klein en huisden in die tijd grote gezinnen, van een gezin met acht kinderen keek niemand op. Er was niet veel geld en je mocht blij zijn als je een baan had die je kon houden. Op die manier kon je dan voor je gezin zorgen. Kwam je onverhoopt toch nog te kort, dan liep je zondags de hele tocht naar de paters. Zij hielpen waar ze konden en zo ging mening moeder of vader met een mandje verse groenten uit de groententuin en een stukje spek op zondag naar huis. Het bakvet van de spek werd bewaard, dat smaakte extra goed op het brood naar het werk de volgende dag. Vlees was een duur goed en je probeerde er dan ook zo spaarzaam mogelijk mee om te gaan. Maar zelfs al werkte allebei je ouders volle dagen, er was niet veel te verdienen en je moest het doen met wat je had. Vele van de kinderen in die tijd hadden zogezegd "een tweede moeder", meestal een lieve oudere vrouw die nog wat eten en aandacht kon missen omdat ze toch alleen woonde of maar met één kind had i.p.v tien. De moeder van mijn vader's beste vriendje toendertijd trok em geregeld naar binnen voor een stevige hap zoals ze het noemde en een dikke knuffel. De mensen waren gewoon een stuk socialer als vandaag de dag. Sommige gezinnen zorgden jaren voor een extra kind van broers, zussen of kennissen totdat de economie weer zodanig was dat men weer genoeg verdiende om het hele gezin van te onderhouden. Na de oorlog werden vele kinderen weer herenigd met hun ouders, broertjes en zusjes. Andere waren al oud genoeg om hun eigen weg te volgen en de littekens van het verleden proberen achter zich te laten.

Het sociale en economische leven voor de oorlog werd beheerst door een aantal fabrikanten families. Iets wat niet altijd even eerlijk gebeurde omdat de families onderling elkaar de bal toespeelden in geval van extra werk, verlaging van kosten enzo. Een van de beruchtste voorbeelden is toch wel de lonenaffaire in de eerste wereldoorlog. De fabrikanten beweerden dat ze bijna failliet waren en speelden een spelletje met de lonen. Ze vertelden dat er niet genoeg geld was en dat ze de lonen die al ontzettend laag waren nog verder moesten verlagen. De werknemers gingen staken maar op een gegevn moment was de stakingskas op en konden ook zij geen kant meer op. Door bemiddeling van de kerkelijke geestelijke op dat moment kwamen de arbeiders weer aan het werk in de fabrieken, wel tegen een verminderd loon. Achteraf bleek dat de kleifabrikanten nooit op punt van faillisement hebben gestaan en de kans hebben gegrepen in die tijd om een flinke winst op te strijken. Dit is nog steeds te zien aan de enorme villa's die deze families lieten bouwen en nog steeds her en der verspreid door Tegelen te zien zijn. Na de oorlog zijn de meeste fabrieken in Tegelen verdwenen, van de ijzergieterijen is alleen nog maar aluminiumgieterij Giesen over. Er zijn nog drie kleiwaren fabrieken maar die zijn ondertussen ook overgenomen door internationale handen. De schoorsteen van de steenfabriek van Canoy Herfkens staat nog steeds op de originele plaats, een herinnering aan vroegere tijden en een berucht verleden. Het rode dorp is gesloopt of gerenoveerd om plaats te maken, voor wat veel dachten een beter en veiliger tegelen.

Tegelse vlag

Sinds augustus 1991 beschikt Tegelen over een nieuwe gemeentevlag. Het oude vaandel bestond uit drie even hoge horizontale banen met de kleuren rood, geel en zwart. Deze kleuren kwamen van het gemeentewapen, maar omdat de vlag teveel leek op de belgische en duitse vlaggen besloot de gemeenteraad op 24 april 1991 een nieuwe vlag te laten maken. Het huidige ontwerp van de vlag is ontworpen door drs. J.F. van Heijningen uit Utrecht. De nieuwe vlag bestaat uit een geel en een rood vlak, gescheiden door een diagonale lijn van linksonder naar rechtsboven. Deze scheiding staat traditiegetrouw voor Sint-Martinus. De diagonale lijn geeft het hoogteverschil binnen de gemeente aan, deze gaat van twintig meter boven NAP bij de maas tot 50 meter NAP bij de duitse grens. NAP staat voor Normaal Amsterdams Peil. Precies in het midden staat het silhouet van de Gülickse leeuw, die ook weer op het tegelse wapen staat.

Herenigingen

Vele van de oude inwoners van het rode dorp denken met weemoed terug aan de tijden in "t Roëd Dörp" waar ze opgroeiden. Het was een harde tijd waar een ieder zichzelf leerden kennen, maar voor velen ook een gelukkige tijd waar je je kinderen nog gewoon achterom kon laten spelen terwijl je boodschappen deed want tante poes lette wel effe op of bij de buren op bezoek gaan en de deur gewoon open laten zonder dat er iemand je huis binnenkwam. De laatste vijftien jaar is er een twee maal het initatief geweest om degene die nog leven " de kinderen van" met elkaar te herenigen. Er zijn al twee reunie's geweest, beide met grote opkomst. Door heel tegelen en omgeving hebben ze foto's bij elkaar gezocht die op die avonden in de zaal stonden. Foto's die vele verloren waren en nu weer bij elkaar uitkomen. Als aandenken is er toen een fotoboek gedrukt en later is er een video uitgebracht met de beelden en foto's. Als je zoveel mensen met pijnlijke herinneringen hun wonden kunt verminderen door ze eens in de zoveel keer met elkaar in contact te brengen, heb je een goed iets gedaan denk ik zelf. Dus een pluimpje voor de organisatie. Nog steeds komen er eens in de zoveel tijd nieuwe herinneringen te boven als ze in een doos oude foto's bladeren en een foto tegenkomen die alles weer naar boven brengt. Denk je dat je zelf nog foto's van toen hebt waarvan je weet dat je iemand er heel blij mee kunt maken, twijfel dan niet en ga bij die persoon langs met je foto's. Hele gezinnen hebben niets meer van die tijd en als je in zo'n zaal rond kijkt en ziet hoe blij ze zijn met een afdruk van juist die ene verloren foto, betekent dat genoeg.

Mensen die meer informatie over het rode dorp of de inwoners daarvan zoeken kunnen contact opnemen dhr. Westheim, de organisator van de reunie en een voormalig inwoner van het rode dorp.