410 Alarik plundert Rome!

Je weet dat het er in de tijd van de Romeinen soms niet al te zachtaardig aan toe gaat. Voorbeeld: Als er bij de Romeinen een toneelstuk werd gespeeld, waarin iemand werd vermoord, plukten ze zo’n figuur gewoon uit de dodencel. Deze persoon ging toch dood dus kon dat net zo goed op het toneel gebeuren. Op het toneel vond zo’n ter dood veroordeelde dan zijn dood. Barbaars? Ja, barbaars kun je het toch wel noemen!

Een barbaarse horde plundert Rome

Toen Alarik met zijn Visigoten Rome veroverde ging er een schokgolf door het hele rijk. Velen zagen het als het einde van de wereld. Voor de burgers van Rome was het angstaanjagend zoals Alariks horden, onder wild geschreeuw en zwaaiend met speren, zwaarden en bijlen, de stad overspoelden. De Visigoten zaaiden dood en vernietiging, naar hartelust moordend, plunderend, verkrachtend en brandstichtend. Alleen de christenen werden gespaard. De gedemoraliseerde Romeinen boden nauwelijks weerstand tegen de vernieling van hun eens zo trotse stad.

24 augustus van het jaar 410

Middernacht, 24 augustus van het jaar 410. De machtigste stad van de wereld, die in de bijna twaalf eeuwen van haar bestaan nog nooit veroverd was, viel ten prooi aan een barbaars leger dat uit het noorden kwam. Duizenden Visigotische krijgers stroomden Rome binnen door de Sakarische poort, die voor hen geopend was door hongerige en ontevreden Romeinse slaven. De slapende burgers merkten pas dat de barbaren in de stad waren toen ze gewekt werden door het rauwe geschetter van hun trompetten.

Koning Alarik was met zijn Visigoten naar Rome getrokken op zoek naar land, buit en geld. De stad was vrijwel onbeschermd: keizer Honorius was naar de versterkte stad Ravenna aan de Adriatische Zee vertrokken. De ooit zo trotse Romeinen hadden over de hele wereld geheerst; nu ging hun fiere stad gebukt onder apathie, voedselgebrek, economische chaos en hoge belastingen.

De barbaren trokken plunderend en vernielend door de stad. Alles van waarde werd uit de huizen en winkels geroofd. Goud, zilver, juwelen (de buit van eeuwen van verovering en heerschappij) alles werd op wagens geladen en de stad uit gesleept. Openbare gebouwen werden leeggehaald en in brand gestoken, paleizen en tempels werden geplunderd, onschuldige burgers genadeloos vermoord. Huisvaders werden gemarteld totdat ze vertelden waar ze hun schatten verborgen hadden, om vervolgens gedood te worden als ze probeerden hun leven met goud te redden.

De slachting was niet algemeen. Alarik was met zijn volk overgegaan tot het christendom. Hij beval daarom dat alle christenen ongedeerd naar hun basilieken (hoofdkerken van Rome zoals Constantijns St. Pieter) gebracht moesten worden. De soldaten moesten christelijke vrouwen en priesters met rust laten en mochten geen christelijke kerken plunderen, er waren genoeg heidense schatten in de stad voor hun roofzucht.

De historicus Edward Gibbon vertelt in zijn Neergang en val van het Romeinse rijk wat er gebeurde toen een groep Visigoten een schat van goud en zilver vond in het ‘nederige hutje van een oude maagd’. De oude vrouw was onbevreesd en waarschuwde dat het aan de heilige Petrus was gewijd. ‘Het is heiligschennis als jullie het aanraken,’ zei ze. Toen Alarik hiervan hoorde beval hij de schat naar de Sint Pieter te brengen. Zo kwam het dat de Visigoten met de heilige schat door de straten marcheerden met achter zich een groep psalmen zingende christenen, die blij waren dat hun schat was gered. De christenen konden schuilen in de Sint Pieter en waren daar veilig tot de barbaren de stad hadden verlaten.

Gibbon vertelt ook hoe een Romeins meisje een Visigoot van zich af wist te houden totdat hij haar wanhopig met zijn zwaard in de nek sloeg. Nog hield het meisje vol en de soldaat gaf het tenslotte maar op. Hij begeleidde haar naar het Vaticaan en betaalde de soldaten daar zes goudstukken om haar ‘ongeschonden’ naar haar man terug te brengen. Andere, minder gelukkige vrouwen en meisjes pleegden zelfmoord om aan verkrachting te ontkomen. Het plunderen ging drie dagen door, totdat de wagens zo vol met buit waren geladen dat hun assen het bijna begaven.

Christelijke leiders

Christelijke leiders als Augustinus beschouwden de plundering van Rome als een straf voor de hebzucht en het morele verval van de inwoners. Toch was ook hij geschokt. ‘Vreselijke berichten bereiken ons,’ zo schreef hij ‘over moord, plundering, brand en martelingen.’ Alarik had Rome twee keer eerder belegerd, in 408 en 409, maar liet zich toen afkopen door keizer Honorius, met de belofte van veel kostbaarheden. Maar tot twee keer toe kwamen zijn afgevaardigden met lege handen terug.

De Visigoten konden de verleiding een derde keer naar Rome op te trekken om de stad te plunderen niet weerstaan. In 410 was de stad een makkelijke prooi. De twee eerdere belegeringen hadden grote problemen veroorzaakt in Rome en de aanvoer van voedsel was minimaal. Het dagelijks rantsoen voor de inwoners werd steeds kleiner, duizenden leden honger.

Na de plundering trok het leger verder, aangetrokken door het warme klimaat en de wijn- en olijfgaarden van Zuid-Italie en de rijkdom van Noord-Afrika. Maar omdat ze geen vloot hadden, haalden ze Sicilië niet eens. Alarik stierf nog voor het eind van het jaar in Cosenza in Calabrië. Volgens de legende werden de mannen die hem hadden begraven direct gedood, zodat niemand ooit zijn graf zou kunnen vinden.

‘Het helderste licht op aarde was gedoofd… Het Romeinse rijk was onthoofd… De wereld verging met deze ene stad.’ Hiëronymus

Psychologische effect

Het psychologische effect van de val van Rome op de Romeinen was enorm. Hun eeuwenoude arrogantie en zelfverzekerdheid waren verdwenen en daarmee ook hun overtuiging dat ze overal ter wereld de natuurlijke leiders waren.
Eeuwenlang was Rome een supermacht geweest, heersend over miljoenen mensen in heel Europa en het Midden-Oosten. Nu was het gewoon een stad waar de paus resideerde. In het Westen stortte het Romeinse rijk in. Een nieuw Romeins rijk was echter opgebloeid in het oosten, waar een eeuw eerder keizer Constantijn van Constantinopel zijn hoofdstad had gemaakt. Dit Oost-Romeinse rijk zou nog duizend jaar blijven bestaan. In het westen kwamen er verschillende koninkrijken in plaats van het Romeinse rijk. De illusie van een groot rijk dat heel Europa beheerste en alle christenen verenigde zou echter nog lang blijven bestaan.