Hertentruffel in oude kruidenboeken

De geschiedenis over het gebruik van paddenstoelen is dikwijls nogal duister, weinig bekend en ook altijd wat mysterieus. Zeker als voedsel en als medicijn zijn er ook nu nog veel verschillende meningen over de paddestoelen. Toch lijkt het mij nuttig om in oude kruidenboeken op zoek te gaan naar het medicinaal gebruik van de zwammen en deze oude gebruiken opnieuw en op een kritische manier te onderzoeken. Een truffelsoort, niet de klassieke dure zwarte truffel maar de kleine zogenaamde hertentruffel, die ook bij ons nog voorkomen in zandige bosbodems, sprak mij wel aan, als was het alleen al om zijn naam. Deze hertentruffel werd in het verleden oa bij Lobelius al vermeld als afrodisiacum.

Namen

Hertentruffel; Herts Swammen (Lobelius); Fungus cervinus; Boletus cervi(nus); Lycoperdon nuts; Hart's Truffle; Deer Ball; Hirschschwam; Hirchbrunst. De ondergrondse vruchtlichamen van de schijntruffel, Elaphomyces granulatus.

Lobelius over hertentruffel

Hij wordt in oude kruidboeken onder het hoofdstuk Eerdt-buylen oft Tubera beschreven
Bij alle kruidboeken staan plaatjes van Tuber, de gewone truffel; alleen Lobelius geeft ook illustratie van de hertentruffel
Lobelius schrijft: "En sijn buyten bruyn eerdtverwich alsoo groot als eenen gemeynen kaetsbal/ wat gebult en oneffen: t'vleesch is witachtich als die van d’andere Swammen, binnen vol swert beroockt swertsel." Ronde zwarte wrattige ter grootte van een grote hazelnoot. Het binnenste vormt een poedervormig zwarte massa.

Ze groeien vooral in dennenbossen van juni tot oktober en zijn te herkennen door oranje-gele vertakte hyphenmassa in verteerde bladmassa bovengronds en vaak ook door de bovengrondse vruchtlichamen van Cordiceps capitata, parasiterend op de hertentruffel. Lobelius vermeldt nog: "De boere die de bosschen bewoonen slaen wel gade de plaetsen die vande Herten opgegraven sijn." Hier vinden we ook de mogelijke naamverklaring, truffels die in dit geval niet door varkens maar wel door herten opgegraven worden.
Merkwaardig is ook het parasiteren van de ene paddenstoel op de andere, en vooral ook omdat die parasiet een Cordicepssoort is, zwammen die juist in onze tijd een grote reputatie gekregen hebben als stimulerend middel. Cordyceps voor de conditie

Gebruik: vroeger als afrodisiacum

Lobelius: "De Bohemen ghebruycken dese in haere medicijnen die tot Venus lust maecken/ inghevende daer af met wijn een croone oft onderhalve swaer. Men seyt oock datse de Voesters veel melck doen crijghen alsmen die met ptesane drinckt"
En ook Dodonaeus weet het weer plastisch te omschrijven: "doet het gijl in't lichaem groyen" en "om den lust ende macht tot bijslaepen te vermeerderen"
Mogelijk hebben deze hertentruffels en ook andere Tubera een hormonale werking. Dodonaeus zegt namelijk ook dat ‘vrouwen die van kinderen niet verlossen en konden, nemen daarvan telkens een erwte groot’. De helft moet dan opgekauwd worden en de helft op de navel gelegd. Hij waarschuwt ook om deze truffels niet te gebruiken bij het begin van de zwangerschap. Wat duidelijk verwijst naar een mogelijke aborterende werking.

Het gebruik van deze zwam is begin deze eeuw obsoleet geworden, al is hij in de diergeneeskunde als bronstmiddel bij runderen en varkens in centraal Europa nog lang en mogelijk nu ook nog, in gebruik.
Het zou zeker de moeite waard zijn om deze hertentruffel wetenschappelijk verder te onderzoeken.