IJzerhard, oude glorie opnieuw te ontdekken

In vele oude culturen was IJzerhard, Verbena officinalis, niet alleen een geneeskrachtige maar ook een heilige plant, die bij allerlei rituelen een rol speelde. Zo werd Verbena bij de Perzen bij de zonneverering gebruikt. Bij de Egyptenaren was het kruid aan Isis gewijd en de Druïden droegen het als amulet bij zich tijdens de godsspraak. De naam Hiera botane, heilig kruid werd dus niet voor niks gegeven aan Verbena, het was ook gewijd aan Venus, de godin van de liefde en werd door Romeinse bruiden als gelukskrans gedragen.Dus het was zowel heilig kruid als liefdeskruid.
Natuurlijk vinden we Verbena ook weer terug bij de Griekse geneesheer Dioscorides. Hij adviseert het bij drie- en vierdaagse koortsen, tandpijn, losse tanden en verzweringen en bij geelzucht vlgs Nijlandt.

Plinius en Verbenaca

Plinius de Oudere zegt dat met verbenaca verschillende planten worden aangeduid ‘ een tweetal op vochtig terrein groeiende planten: het wijfje met veel, en het mannetje met weinig bladeren, deze bladeren waren kleiner, smaller en dieper ingesneden dan die van de eik, de bloem is blauwachtig en de wortel lang en dun‘. Mogelijk werd hier niet Verbena officinalis maar wel Verbena suppina, Liggend ijzerhard bedoeld. Plinius zegt ‘inzonderheid over verbenaca kramen de magiers allerlei onzin uit. Wie zich ermede inwrijft, verkrijgt wat hij wenst, raakt de koorts kwijt, knoopt vriendschapsbanden aan en geneest van elke ziekte.’ Ook het plukken van deze plant moest met rituelen gepaard gaan. Zo moest zij ‘omstreeks de opgang der hondsster worden ingezameld, zo dat zon noch maan het zien’. Ondanks zijn kritiek adviseert hij Verbena toch bij de behandeling van veel inwendige ziekten zoals; blaasstenen, jicht, koorts, vallende ziekte, geelzucht, buikloop, kloven en ontstekingen in het algemeen. Hij schrijft in zijn Historia Naturalis: ‘Nulla tamen Romanae nobilitatis plus habet quam hiera botanae, aliqui peristereon, nostri verbenacam vocant’. Geen enkele plant heeft bij de Romeinen meer aanzien dan dit heilig kruid...

Apuleus geciteerd door Nijlandt zegt dat het goed is ‘voor oude wonden en voor pijn in de lever’. Ook Aetius vermeldt het voor ‘verstoptheid van de lever en de milt’ maar eveneens ‘voor het graveel en vallende ziekte’. Volgens Brunfelsius is ‘IJzerkruydt warm en droog van aard, bitter van smaak en een weinig samentrekkende van krachten’.

Dodoens en IJzerhard

Rembert Dodoens is altijd weer een goede bron voor de benaming van de planten.Dat ierste gheslacht van Verbena heet in Griecx Peristereon ende van sommighen Peristereon orthios. In Latijn Verbenaca columbina, columbaris, Herba Sanguinalis, Crista Gallinaceae, Exupera, ende van sommighen Feria oft Ferraria, Trixago, Verbena recta, ende Columbina recta. In die Apoteke Verbena. In Hoochduytsch Verbene, Eysenkraut, Eyserhart en Eiserich. In Neerduytsch Verbene ysercruyt en yserhert. In Franchois Vervaine. Hij schrijft verder in zijn kruidenboek van 1554 dat een aftreksel van het kruid een goed middel is bij ontstekingen van de mond en het tandvlees, bij tandzweren en het vastzetten van de tanden. Verbena met olie en rozen vermengd zou als kompres op het hoofd alle hoofdpijnen genezen. Deze olie zou ook de kraampijnen van aanstaande moeders verlichten. De bladeren met azijn vermengd zouden zweren en vuile verzwerende wonden genezen, vermengd met honing geneest hij alle open wonden en helpt oude wonden sluiten. Dat klinkt dan ‘Dese Verbena met olie van Roosen ende azijn vermenght oft in olie ghesoden ende op thooht ghelijck een plaester gheleyt, gheneest die pijne ende weedom des hoofs. Tselve doet oock een cransken van Verbena om thooft ghedraghen als Archigenes scrijft’

De tijdgenoot Lobelius loopt in zijn kruidenboek niet hoog op met de plant. Hij schrijft dat hij niet gelooft dat het recht opgroeiende IJzerhard beter zou zijn dan bijvoorbeeld Betonie, Rozemarijn en andere planten van die soort.

Culpeper (1826) schreef" Dit is een kruid van Venus is uitstekend om de baarmoeder te versterken en alle koude kwalen er van te genezen. Het helpt bij geelzucht, waterzucht en jicht en verbetert de ziekten van de maag, lever en milt, helpt bij hoest, zwaar ademen, kortademigheid enzovoort.

Verbena: mogelijk hormonaal en op de luchtwegen werkzaam

Opvallend bij die overvloed aan therapeutische toepassingen in het verleden is toch wel het vele verwijzen naar mogelijke hormonale werkingen: Venuskruid, baarmoeder versterken, kraampijnen, zogvormend, werd gedragen door Romeinse bruiden als gelukskrans.....maar ook de werking op de luchtwegen springt er uit. Ik ben er dan ook vast van overtuigd dat IJzerhard, niet alleen voor de Romeinen maar ook voor onze tijd, een goed geneeskrachtig kruid kan zijn, alleen moet het nog beter wetenschappelijk onderbouwd worden. Waar wachten de wetenschappers op om ook deze plant verder te onderzoeken!

Namen van Verbena officinalis

• Nederlands: Duivekruid, Fleuruskruid, IJzerkruid, Iserhart, Iserhert, Kerckkruyd, Pleuriskruid, Strooikruid.
• Engels: Enchanter’s Plant, Herba Sacra, Herb of Grace, Herb of Enchantment, Herb of the Cross, Holy Herb, Juno’s Tears, Pigeon’s Grass Simplers Joy, Verbena. Het Engelse Vervain is afgeleid van het Keltische “fer” afdrijven en “faen” steen om zijn mogelijke gruisverwijderende werking
• Duits: Altarkraut, Dinskraut, Stahlkraut, Druidenkraut, Eisenhart, Eisenherz, Gegenkraut, Richardskraut, Sagenkraut, Taubenkraut,Wundkraut, Wunschkraut, Traumkraut, Teufelswurz, Venusader