Duivelsdrek of Ferula asa-foetida

Harsen en gomharsen uit bomen en struiken waren vroeger een gegeerd artikel. Denk maar aan wierook en myrrhe. Veel van deze producten kwamen uit het mysterieuse Oosten en hadden alleen al daardoor een bijzondere waarde. Dat neemt niet weg dat harsen wel degelijk een sterk ontsmettende en luchtzuiverende werking hadden. Een hars die niet uit bomen afkomstig was, maar wel uit schermbloemige planten werd gewonnen, is de Duivelsdrek of Ferula asa-foetida.

Duivelsdrek en andere namen.

Duivelsdrek is de gomhars uit het aan de lucht hard geworden melksap van verschillende Ferulasoorten. Deze gomharsen werden ook galbanum genoemd en o.a in de bijbel al vermeld. Exodus ‘De Heer zeide tot Mozes: neem uw welriekende stoffen druipende hars, onyx en galbanum’. Niet alleen de hars maar ook de stevige, uitgebloeide bloemstengel zouden in de oudheid gebruikt geweest zijn, maar dan als tuchtroede tegen weerbarstige scholieren. Mogelijk is de Latijnse naam afgeleid van ‘ferire’ slaan, alhoewel anderen de verklaring eerder zoeken in het latijnse ‘ferre’ opstijgen, verwijzend naar die hoge, indrukwekkende bloemstengel.

In de oudere handboeken over farmacognosie vind men een beschrijving van de plant Ferula Assa foetida L., een tot 3 m hoog kruid met een dikke, grote en vlezige penwortel dat de eerste jaren een bladroset voortbrengt en rond het vijfde jaar pas een stengel met langgesteelde, samengestelde schermen. De tot 1 meter brede bladeren zijn drietallig gedeeld; de blaadjes op hun beurt dubbel- tot drievoudig vindeelig met meerdere, lange, gaafrandige, asymetrische en blauwachtig groen gekleurde slippen.

Inzameling en bereiding Ferula.

Nadat de plant enigszins verwelkt was, of ook onmiddellijk vóór de bloeitijd werd het wortelhoofd blootgelegd; daarna werden de stengel en de bladeren in de wortelkop afgesneden. Het uitvloeiende melksap liet men gedurende enige tijd op de wondvlakte stollen en min of meer drogen; de aangesneden wortel werd met takken, bladeren en stenen bedekt. Wanneer nu het uitgevloeide melksap enigszins vast geworden was, werd het verzameld. Daarna werd weer een schijfje van het wortelhoofd afgesneden. Zo ging men door tot de wortel geen hars meer leverde. Het waren in 't wild groeiende planten die werden gebruikt; toch werd er in Afghanistan al culturen aangelegd, omdat de stamplant toen al met uitroeiing bedreigd werd. In Iran (provincie Fars) werden de boeren met leningen gestimuleerd om Ferula te kweken. De Asa foetida uit die provincie vond altijd goede afzet op de wereldmarkt .

Beschrijving van de harsen

De harsen bestaan uit geelbruine, losse of samengekleefde korrel. Bij verwarming word duivelsdrek week en verspreidt een stinkende, knoflookachtige geur. De smaak is scherp en een beetje bitter.
Met 3 delen water geeft duivelsdrek een witachtige emulsie. Dequeker schrijft ‘ door de walgachtige smaak en reuk, de laatste gaat na inname over in allerlei uitscheidingsproducten o.a. ademlucht en zweet, vindt Asa foetida nog weinig toepassing’. Toen dus al, in 1941, werd dit hars nauwelijks nog gebruikt. Het was ook oorlogstijd waardoor veel uitheemse producten nog moeilijk verkrijgbaar waren.

Toepassing Ferula

Asa foetida werd vooral gebruikt om krampen in de spijsvertering en in de baarmoeder op te heffen. In de landen van herkomst werd het vooral gebruikt om de darmtraagheid, die ontstond door het gebruik van opium, tegengaan. Ook bij hysterie moest het verlichting geven. Zo vond je in het Zwitsere ‘arzneiverordnungsbuchlein’ in 1934 nog de ‘Gutta antihystericae’, waar zowel Asa foetida als Valeriaan in verwerkt werd. Dus gebruikt tegen hysterie. Ook in het Fytotherapeutisch compendium van Van Hellemont wordt het tegen hysterie vermeld samen met valeriaan, maar omwille van zijn krampwerende werking werd het ook gebruik bij astmatische andoeningen en in de volksgeneeskunde zelfs bij een dreigende abortus.

Obsoleet, maar interessant.

Niet direct de plant die we in de hedendaagse fytotherapie opdit ogenblik gebruiken. Een obsoleet, verouderd product dus, maar historisch wel interessant en wat mij betreft de moeite waarde om deze plant hier ook eens te kweken. Wat ik dan ook al geprobeerd heb. Zaad en soms de plant is bij gespecialiseerde kwekerijen en zaadleveranciers verkrijgbaar. Zelf is het mij goed gelukt om de planten te laten ontkiemen, maar niet om ze goed te laten groeien. Het is wel zo dat enkele kleine planten een winter met vorst overleefd hebben in mijn ‘Jardin de Simples’ bij Bellegarde-en-Diois in de Franse Drôme. Veel van dit soort planten hebben zonder meer een historische waarde en zouden alleen al daarom in tuinen bewaard mogen worden. En wie weet zullen we in de nabije toekomst Ferula ook medisch terug gebruiken.