Nederlands eerste vrouwelijke student

Bij “De Gouden Eeuw” denk je al snel aan Rembrandt, ontdekkingsreizen of Willem van Oranje. Het is de bekendste eeuw uit de Nederlandse geschiedenis. Maar wie kent de naam ‘Anna Maria van Schurman’? Misschien kinderen die op een school zitten met haar naam. Maar verder..... Toch is het de moeite waard haar van dichterbij te bekijken. De positie van vrouwen in de jaren 1600-1700 in Nederland lijkt op het eerste oog niet zo gunstig. Toch werden zowel jongens als meisjes aangezet om te leren. De bedoeling daarachter was om zoveel mogelijk mensen de gelegenheid te bieden persoonlijk de Bijbel te lezen en te bestuderen, een direct gevolg van de reformatie. Godsdienst, lezen, schrijven en rekenen waren de belangrijkste vakken van de Nederduitse (lees: middelbare) school. Jongens konden daarna naar de universiteit toe, maar voor meisjes was dat verboden terrein.

Anna Maria van Schurman leefde van 1607 tot 1678. Als kind al viel het op dat ze erg intelligent was. Bij de Latijnse lessen corrigeerde ze haar oudere broers. Ze kreeg daarom van haar vader klassiek onderricht en de gelegenheid zich te verdiepen in kunsten en wetenschappen. Toen ze 16 was lag haar vader op sterven. Hij liet haar beloven dat ze nooit zou trouwen. Haar spreuk werd: “mijn liefde is gekruisigd”. Mede doordat ze niet trouwde kon ze zich sterk op haar studie richten, in het bijzonder de theologie. Hoewel zij geen colleges mocht volgen, had ze toch een even hoog studieniveau als haar broer en kwam ze in aanraking met veel geleerden, zoals Revius, Descartes en Huygens.

In 1634 maakte ze kennis met Voetius, professor in de theologie. Van hem kreeg ze toestemming om vanuit een aparte loge, ongezien door anderen, zijn colleges te volgen bij de universiteit van Utrecht. Zo werd ze de allereerste officieuze studente van Nederland. Studie was in haar ogen ook voor vrouwen van groot belang. Haar seksegenoten sprak ze aan via gedichten en waarschuwde hen op deze wijze niet te veel bezig te zijn met uiterlijke schoonheid, zoals kleding en haardracht. Nee, innerlijke schoonheid was belangrijk, onder andere te bereiken door studie.

Ook leerde zij de dichter Jacob Cats kennen, met wie ze intensief correspondeerde. Hij liet haar kennismaken met het literaire leven. Haar naam kreeg bekendheid door de contacten met deze man. In een van zijn boeken schenkt Cats ruim aandacht aan Anna Maria. Hij roemt haar talenkennis: Nederlands, Engels, Duits, Frans, Italiaans, Grieks, Hebreeuws, Latijn, Chaldeeuws, Syrisch en Arabisch. Hij gaat in op haar artistieke kanten: calligraferen, tekenen, schilderen, borduren, glasgraveren, houtsnijden, musiceren en boetseren. Ook prijst hij haar kennis van geschiedenis, poëzie, vrije kunsten, filosofie en vooral theologie. Een opmerkelijk lijst, nietwaar?

Door de bemiddeling van Anna Maria werd in 1666 Jean de Labadie aangesteld als predikant in Middelburg. Zij werd de toonaangevende vrouw van de labadisten en bleef dat, ook toen De Labadie geschorst werd en een particuliere huiskerk oprichtte. Op 14 mei 1678 overleed ze. Haar roem verdween met haar overlijden........tot ze in de twintigste eeuw opnieuw ontdekt werd. En wel door zeer verschillende mensen. Theologen ontdekten haar doordat ze de nadere reformatie opnieuw gingen bestuderen en gedurende ongeveer 30 jaar van haar leven had Anna Maria veel contact met bekende vertegenwoordigers van de nadere reformatie. Cultuurwetenschappers buigen zich over haar literaire werken en pastelportretten. Feministen ontdekten haar als voorbeeld: ze was de eerste Nederlandse studente en verdedigde het recht van vrouwen op studie in haar werk ‘Dissertatio’. Zelfs bleek ze zich al verdiept te hebben in literatuur omtrent de microscoop nog vóór Van Leeuwenhoek hierdoor bekend werd. En: er is waarschijnlijk nog wel meer te ontdekken rond deze veelzijdige vrouw.

Ter afsluiting een kort gedicht van haar hand. In slechts vier regels komen alle tien geboden voor. Ze schreef dit gedichtje in het Hebreeuws, maar gaf er zelf ook al de Nederlandse vertaling bij.

Eert GOD Alleen, Geen Beeld

Eert GOD Alleen, Geen Beeld,
spaert Gods Naem, Viert Syn Rust,
Eert Ouders, Moort, Noch Boelt,
Noch Steelt, Noch Liegt, Noch Lust.

(boelen = overspel plegen)