Anna van Schurman, intelligentie uit de 17de eeuw

Anna Maria van Schurman wordt beschouwd als de hoogst opgeleide vrouw uit de 17de eeuw. Ze stelde de rol van de vrouw in de Nederlandse maatschappij in vraag en haar doorzettingsvermogen om een zo hoog mogelijke opleiding te verkrijgen tezamen met haar verwezenlijkingen maakten van haar een rolmodel voor andere vrouwen uit haar tijd. Haar radicale opvattingen met betrekking tot de opleiding van de vrouw stemden niet overeen met de opvattingen uit de 17de eeuw.

Opvoeding

Van Schurman werd in 1607 in Keulen geboren in een familie die voor het bewind van de hertog van Alva in Antwerpen op de vlucht was geslagen. Ze kreeg een klassieke opvoeding van haar vader. Ze werd aanzien als een wonderkind aangezien ze reeds op zevenjarige leeftijd makkelijk Latijn en Grieks kon lezen en vertalen en op elfjarige leeftijd had ze het Duits, Frans, Hebreeuws, Engels, Spaans en Italiaans onder de knie. Ze studeerde ook kunsten en werd een gelauwerde kunstenares met als specialiteiten tekenen, schilderen en etsen. Jammer genoeg zijn er van haar werk weinig voorbeelden overgeleverd.

Universiteit van Utrecht

Na jaren strijd voor de vrouwenzaak werd ze op 29-jarige leeftijd als eerste vrouwelijke studente aan de universiteit van Utrecht uitgenodigd. Men eiste evenwel dat ze de lessen achter een gordijn bijwoonde om de aandacht van de mannelijke studenten niet af te leiden. Ze was de eerste vrouw die een diploma rechten behaalde.

Schrijven voor de rechten van de vrouw

Van Schurman wijdde het grootste deel van haar volwassen leven aan het schrijven over het belang van gelijke studiekansen voor vrouwen. Ze publiceerde het merendeel van haar werk tussen 1640 en 1650. In haar boek ‘Of de literatuurstudie passend is voor een christelijke vrouw’ (1646) stelde ze dat iedereen met talent de mogelijkheid moest geboden worden om te studeren. Ze was ervan overtuigd dat vrouwen een algemene opleiding moesten kunnen krijgen, op voorwaarde dat het geen negatieve invloed had op hun huishoudelijke taken.

Ze publiceerde artikels waarin ze een gedetailleerde beschrijving gaf van de hersenen van de vrouw die even goed functioneerden als die van de man en gaf aan dat de talenten van vrouwen die enkel goed werden bevonden om echtgenotes en moeders te zijn gefnuikt werden. Ze nam deel aan de discussies van de intelligentia uit haar tijd en correspondeerde met belangrijke figuren uit de culturele wereld als de filosofen René Descartes en Marin Mersenne en de schrijver Constantijn Huygens.

Labadisten

Naar het einde van haar leven toe werd ze betrokken bij een religieuze secte die door de jezuïet Jean de Labadie gesticht was. Het labadisme predikte het belang van gemeenschappelijk bezit en de opvoeding van kinderen door de hele gemeenschap. Van Schurman werd De Labadies persoonlijke assistente en volgde de secte overal in het land. Dankzij de jezuïet kon zij haar laatste boek Eucleria (1673) publiceren, dat een handleiding voor het labadisme was.
Van Schurman overleed vijf jaar later in Wieuwerd, Nederland.

Anna van Schurman in het kunstwerk Dinner Party van Judy Chicago

Anna Maria van Schurmans bord refereert met zijn dunne lijnen aan de populaire Nederlands etsen uit de 17de eeuw. Chicago koos voor een abstracte vlindervorm, een symbool voor Anna’s doorgedreven inspanningen ten voordele van de rechten van de vrouw.

De oranje tinten op het bord zijn complimentair met de kleuren van de tafellegger, die geborduurd werd in een stijl die gangbaar was in het 17de-eeuwse Holland. Jonge meisjes oefenden deze kleine steken op borduurlapjes. Hierdoor werd hun de deugden van de vrouw voorgehouden als daar zijn: volgzaamheid en gehoorzaamheid. Het naaldwerk geeft de beperkte opleiding weer van Van Schurmans Nederlandse geslachtsgenoten en toont aan hoe meisjes in die tijd tot huiselijkheid gedwongen werden.

De tafellegger is gemodelleerd naar toenmalige borduurlapjes; op de achterzijde vind je een geborduurde bloemenmand, een klassiek motief dat op vernieuwing wees. Het konijn was een ander motief dat voor verlegenheid stond. Deze huiselijke beelden worden gecompenseerd door de geborduurde engelen die Van Schurmans naam flankeren en haar rol als religieus leidster benadrukken.

Van Schurman bestreed in haar geschriften de opvatting dat vrouwen zich tot huiselijke taken moesten beperken. Een van haar bekendste citaten werd bovenaan de legger geborduurd:

“De vrouw heeft dezelfde kalme vastberadenheid van de man, dezelfde idealen, dezelfde liefde voor schoonheid, eer en waarheid, hetzelfde verlangen naar zelfontplooiing, en toch wordt ze opgesloten in een lege ziel waarvan de luiken gesloten worden.”