Enkhuizen: de Enkhuizer Almanak

Wie aan Enkhuizen denkt, denkt waarschijnlijk eerst aan de Enkhuizer Almanak. Hoe is de almanak ontstaan, en waarom is de naam Enkhuizer Almanak misleidend?

Het ontstaan van de almanak

In de Middeleeuwen konden maar weinig mensen lezen en schrijven. De boeren, de marktkoopman, de smid, de visser en de schipper moesten zich behelpen met simpele middelen. Communicatie op papier ging via losse prentjes die iedereen moest kunnen begrijpen. Deze prentjes (geschreven of gedrukt) worden als de voorloper beschouwd van de Almanakken. Op deze prenten stonden bijvoorbeeld de marktdagen, de sterrenbeelden, feestdagen. Op de tabellen konden de analfabeten uit de symbolen opmaken wanneer het Pasen was, of wanneer de veemarkt werd gehouden.

Opzet van de almanakken

De meeste almanakken hadden dezelfde rubrieken. Vaste onderdelen waren:
Een kalender
Data en plaatsen van kermissen en markten
Weersvoorspellingen
Anekdoten en vertellingen
De tijden waarop de klok luidde als de stadspoort sloot.

Wanneer was de eerste?

In de Enkhuizer Almanak van 2008 staat dat het de 413de jaargang is. Dat betekent dat de eerste almanak dateert uit 1595. In het Rijksmuseum in Amsterdam wordt een deel van een almanak uit 1596 bewaard. Men neemt aan dat het hier gaat om een Enkhuizer Almanak, maar zeker is dit niet.

Waarom ging de Almanak Enkhuizer Almanak heten?

Tot voor kort is de almanak nooit uitgegeven of gedrukt in Enkhuizen; eigenlijk is de naam ‘Enkhuizer Almanak’ dan ook misleidend. In de tijd van het verschijnen van de almanak was Enkhuizen een belangrijke havenplaats. De Oost-Indische Compagnie had grote pakhuizen in Enkhuizen, en enorme zeeschepen voeren af en aan. De tabel met watergetijden begon met die van Enkhuizen. Omdat Enkhuizen in die tijd zo’n belangrijke havenplaats was, heeft men waarschijnlijk later ‘Enkhuizer’ aan de Almanak toegevoegd.

De uitgeverij

Sinds 1992 wordt de Enkhuizer Almanak in Enkhuizen uitgegeven. De almanak is een boekje voor dagelijks gebruik gebleven. Het staat, naast de traditionele en eeuwenoude rubrieken, vol met wetenswaardigheden en tips op allerlei gebied. Het is de oudste nog verschijnende almanak ter wereld. Aan de Havenweg, naast de Drommedaris, is het Enkhuizer Almanakmuseum te vinden.