De Vrede van Westfalen en het Westfaalse Statensysteem

Sommige termen die van groot belang zijn geweest in de geschiedenis raken tegenwoordig in de vergetelheid en dat is jammer. Een van die begrippen, die weinigen nog met precisie kunnen duiden, is de Vrede van Westfalen of het Westfaalse Statensysteem, waarvan de Vrede van Münster de meesten het bekendst in de oren zal klinken. Een kleine opfrisser zal niet mistaan.

Inhoud

• Wat is het Westfaalse statensysteem?
• De belangrijkste pijlers van het Westfaalse statensysteem
• De gevolgen
• Het belang van de Vrede van Westfalen

Wat is het Westfaalse statensysteem?

Het Westfaalse stelsel is een begrip uit de leer van de internationale betrekkingen en verwijst naar een systeem dat is ontstaan na 1648, toen de Vrede van Westfalen gesloten werd. Deze Vrede van Westfalen bestaat uit een aantal verdragen, waarvan er twee speciaal van groot belang zijn. Enerzijds is er de Vrede van Münster, waarmee de Republiek der Zeven Nederlanden onafhankelijk werd van Spanje, en zo ook van het Heilige Roomse Rijk. Anderzijds is er de Vrede van Osnabrück waarbij Zwitserland onafhankelijk werd en het Roomse Rijk nog meer van haar invloed inleverde. De verdragen maakten een einde aan de Dertigjarige Oorlog.

De belangrijkste pijlers van het Westfaalse statensysteem

De Vrede van Westfalen had twee belangrijke pijlers: territoriale soevereiniteit en non-interventie. Het Heilige Roomse Rijk werd door de in 1648 gesloten verdragen opgedeeld in staten. Er werd vastgelegd hoe het territorium van deze staten eruit zag, en over dit grondgebied verkreeg het staatshoofd soevereiniteit. Een tweede verdienste van de Vrede van Westfalen was het formeel vastleggen van de afspraak dat het beginsel van soevereiniteit gerespecteerd werd, en dat men zich niet zou inmenging in elkaars binnenlandse aangelegenheden. Staten spraken met elkaar af dat zij elkaars gebied niet zouden interveniëren. In feite verviel hiermee ook een verschil in godsdienst als casus belli. Zo markeert dit Vredesakkoord de transitie van het christendom naar raison d'etat.

De gevolgen

Het stelsel dat als gevolg van deze veranderingen werd opgebouwd, contrasteerde volgens sommige historici met het tijdperk dat eraan vooraf was gegaan. Voor het eerst was er sprake van statelijke soevereiniteit. Men kan betogen dat er in de tijd dat de Paus namens het Heilige Roomse Rijk in Europa de scepter zwaaide ook al sprake was van soevereiniteit, maar als dit al zo was dan was deze wel verre van compleet. Al had de Paus als hoofd van Kerk een grote mate van invloed, er had nooit een echte superieure territoriale autoriteit bestaan. De basis voor deze territoriale component was er met de Vrede van Westfalen wel. Hiermee werd tevens duidelijkheid geschapen over de vraag onder welke gezagsdrager iemand viel. De absolute autoriteit kwam in handen van het staatshoofd.

Het belang van de Vrede van Westfalen

Diverse historici kennen een groot belang toe aan de Vrede van Westfalen en het daaruit voortkomende Westfaalse stelsel. Vooral aanhangers van het realisme hechten veel waarde aan de beginselen van dit systeem. Sceptici zwakken dit belang echter sterk af en betogen dat het gewoon een logisch gevolg was van een reeds lange tijd daarvoor ingezette verandering in het denken over de inrichting van staten en hun houding ten opzichte van elkaar. Ook zijn er historici die het Vredesakkoord niet meer dan een wassen neus vinden, omdat de hierin vastgelegde afspraken in zekere zin vanaf het begin met voeten getreden werden en er van werkelijke autonomie weinig sprake was.