Monster of voorzichtige keizer? Het beeld van keizer Nero

Het leven van de Romeinse keizer Nero is altijd een dankbaar onderwerp geweest voor boeken, toneelstukken, films en documentaires. Het verhaal van Nero’s leven is al vele keren verteld, maar de verhalen zijn elke keer weer anders. In dit artikel leg ik uit waarom ons beeld van keizer Nero zo zwart is. We volgen de ontwikkeling van het beeld van keizer Nero vanuit onze tijd tot in de Oudheid.
Ik heb aan honderd mensen de vraag voorgelegd of Nero volgens hen een slechte keizer was. Zevenenvijftig van de honderd mensen gaven aan dat zij Nero inderdaad als een slechte keizer zagen. Vijf mensen vonden hem een goede keizer. Zeventien mensen gaven aan dat hij slecht was voor bepaalde bevolkingsgroepen of dat hij later in zijn leven slecht werd. De rest kon geen zinnig antwoord geven op de vraag, omdat ze te weinig over Nero wisten.

Wie was Nero ook al weer?

Heel even een korte introductie van Nero. Nero was de vijfde keizer van Rome. Keizer Claudius had hem geadopteerd en Nero volgde hem op na diens plotselinge dood. Hij regeerde 14 jaar en leefde van 37 na Christus tot 68 na Christus. Hij was 30 jaar oud toen hij stierf door zelfmoord. Hij zou verschillende moorden op zijn naam hebben staan. Allereerst stierf zijn adoptiefvader Claudius onder vreemde omstandigheden. Maar deze moord wordt vaak aan Agripinna, de moeder van Nero toegeschreven. Door Nero zouden wel de biologische kinderen van Claudius, Brittanicus en Octavia gedood zijn. Ook Nero’s moeder en zijn tweede vrouw Poppaea zouden door zijn hand of in zijn opdracht zijn omgebracht. Verder zou hij de stad Rome in het jaar 64 in brand hebben gestoken. Vervolgens gaf hij hiervan de Christenen de schuld, waarop een bloedige christenvervolging volgde. Dit is ongeveer het beeld van Nero dat veel mensen van Nero hebben, als ze iets van hem afweten. Ik ga nu de geschiedenis langs, te beginnen bij het beeld van Nero in de 21ste en 20ste eeuw om te kijken hoe mensen altijd over Nero gedacht hebben en waar dat zwarte beeld eigenlijk vandaan komt. Over dit onderwerp is veel meer te zeggen en te schrijven, maar ik wil jullie nu alleen een vogelvlucht van de geschiedenis van het beeld van Nero geven.

Het beeld van Nero in de 21 en 20ste eeuw

Het leven van Nero was een populair onderwerp in de 21ste en 20ste eeuw voor allerlei publicaties. Veel historici schreven een boek of artikel over hem, maar er zijn ook veel romans, toneelstukken en natuurlijk films over hem. Het historische beeld van Nero is niet meer zo duister als het eens was. Veel historici zien Nero als een jonge en vooral eenzame man, die door de verkeerde mensen werd beïnvloed. Het wordt vaak benadrukt dat hij niet zoveel misdaden heeft begaan, als altijd aan hem toegeschreven zijn. De meeste auteurs denken bijvoorbeeld dat hij zijn vrouw Poppaea heeft vermoord. Ook denken vele historici dat hij Rome niet in brand heeft gestoken. In de wat meer populaire hoek, dus in romans en films vinden we ook een positievere kijk op Nero dan in eerdere tijden. Maar natuurlijk zien we ook het stereotype beeld van Nero terug, waarin hij zingt terwijl Rome brand. We zien dit bijvoorbeeld in de film Quo Vadis. Wat opvalt dat er meer aandacht is gekomen voor het waarom achter zijn misdaden. We zullen zien dat dit in eerdere tijden bijna of helemaal geen rol speelde.

Het beeld van Nero in 19de,18de ,17de en 16de eeuw

Als ik beweer dat het beeld van Nero in de 21ste een 20ste eeuw wat minder negatief is dan in eerdere tijden, dan moet ik wel even uitleggen hoe dat beeld er dan uitzag in de eeuwen, die daarvoor liggen. Het beeld van Nero in de 16de tot en met de 19de eeuw is over het algemeen heel negatief. Hij wordt neergezet als een moordenaar, als een christenvervolger en als een brandstichter. De misdaden worden vaak alleen maar opgesomd. Er wordt geen motivatie bijgegeven. Terwijl dit natuurlijk wel van belang kan zijn voor ons oordeel over deze misdaden. Er wordt ook een heel negatief beeld neergezet van Nero’s tweede vrouw Poppaea. Zij heeft een hele slechte invloed op Nero en probeert hem over te halen om zijn eerste vrouw, Octavia en zijn moeder, Agrippina te vermoorden. Er zijn al wel wat sporen van een positievere kijk op Nero. In een toneelstuk lezen we bijvoorbeeld dat Octavia zelfmoord pleegde. De moord op Poppaea wordt vaak omgeschreven als een ongeluk. In de 16de eeuw al schreef een Italiaanse auteur een positief boek over Nero. Dat werd hem met name door de kerk niet in dank afgenomen.

Het beeld van Nero in de Middeleeuwen en de Oudheid

Als het in de nieuwe tijd al zo slecht gesteld was met het beeld van Nero, dan moet het in de Middeleeuwen wel helemaal erg zijn. Middeleeuwse schrijvers beginnen al vroeg met het schrijven over Nero’s wreedheid. Ze benadrukten vooral dat Nero de eerste Christenvervolger was. Maar dit zien ze niet als zijn grootste misdrijf. Zijn grootste misdaad is namelijk de moord op zijn moeder. De andere moorden op familieleden worden vaak niet eens genoemd. De motieven van Nero worden nogal simplistisch neergezet. Hij zou zijn moeder vermoord hebben, omdat hij wilde zien waar hij verwekt was. En hij zou Rome verbrand hebben, omdat hij graag een brandende stad wilde zien.

Je merkt wel dat we steeds dichterbij Nero’s eigen tijd komen. Ook in de Oudheid werd er over het algemeen negatief over hem geschreven. Het wordt vaak genoemd dat hij zijn moeder, broer en zijn vrouwen vermoorde. Vaak worden er geen motieven genoemd en wordt ook de manier waarop deze misdaden plaatsvonden niet beschreven. Wat opvalt in de laat antieke bronnen, die vaak van Christelijke schrijvers komen, is dat de brand van Rome en de daarop volgende christenvervolging niet genoemd wordt. Dit is een reden voor historici om te twijfelen aan de rol van Nero bij deze gebeurtenissen of soms zelfs wel te twijfelen aan de gebeurtenissen zelf.

Nu komen we bij de drie historici die bepalend zijn voor ons beeld van Nero: Cassius Dio, Suetonius en Tacitus. Zij geven ons een heel negatief beeld van Nero. Zij zien echter niet de moorden, de brand van Rome of de Christenvervolging als zijn grootste misdaad. Zijn grootste misdaad is volgens hen dat hij wilde leven als een artiest. Hij zong en speelde publiekelijk op zijn lier. Dit konden ze niet in overeenstemming brengen met de keizerlijke waardigheid. Er zijn ook sporen van een positief beeld van keizer Nero. Er waren nog positieve herinneringen aan Nero in de 4de en 5de eeuw na Christus.

Waarom hebben we dan een negatief beeld van Nero?

Het is moeilijk om het positieve beeld van Nero terug te vinden in de literatuur uit de Oudheid. En dat zijn nu eenmaal de bronnen waar we het meest afhankelijk van zijn. We moeten bedenken dat met de dood van Nero er een einde kwam aan de dynastie van Julio-Claudische huis. Er begon na een onrustige periode van 3 keizers in minder dan een jaar, een stabielere periode onder de leiding van Vespasianus, die de dynastie van de Flavii stichtte. Zij hadden er baat bij om de laatste keizer van het Julio-Claudische huis in een slecht daglicht te stellen. Zo zou de machtsovername sneller geaccepteerd worden. We moeten ten tweede bedenken dat onze belangrijkste bronnen uit de Oudheid geschreven zijn door mensen, die niet zoveel op hadden met de keizers. Zij behoorden tot de elite, die hun macht zagen afbrokkelen door de keizers. De keizers vreesden de elite vaak en zagen hen als een bedreiging. Ze werden vaak erg kort gehouden. De christelijke auteurs uit de latere Oudheid en de Middeleeuwen hadden ook niet echt een reden om positief over Nero te schrijven. Ze maakten het beeld juist nog zwarter door het aspect van Nero als de Christenvervolger breed uit te meten.

Ik ben erg benieuwd of kinderen in de toekomst nog eens zullen leren dat Nero zeker niet de slechtste keizer van Rome was. Misschien dat het beeld wel zo gaat veranderen dat Nero nog eens de beste keizer van de Romeinen zal worden. Maar misschien zal Nero ook wel voor altijd een gewetenloos monster blijven, een wrede moordenaar, brandstichter en christenvervolger.