Achnaton, Nefertiti en Smenkhare

Alle deskundigen zijn het erover eens: Achnaton verzaakte zijn plichten als farao. Hij verliet zijn nieuwe hoofdstad, toen die eenmaal af was, niet meer. Hij verwaarloosde alle buitenlandse betrekkingen. Aan het eind van Achnatons regering werd Egypte door verschillende mogendheden bedreigd. Hij werd opgevolgd door Smenkhare, een farao waar we maar heel weinig van weten. Wie was deze farao en wat was zijn relatie met Achnaton?

Moord?

Na een regering van twaalf jaar liet Achnaton het land in een radicaal andere situatie achter dan zijn vader had gedaan: Egypte was ernstig en in een afgrijselijk tempo verzwakt geraakt. Dit heeft tot insinuaties geleid dat Achnaton vermoord zou zijn. Als je een aanhanger bent van de gedachte dat Achnaton een wereldvreemde gestoorde was, is deze suggestie lang zo gek nog niet. Wat moest je anders met een totaal onbekwame maar rechtmatige erfgenaam van de troon? Er is altijd wel een familielid of een hoge pief in het leger die er een stokje voor wil steken dat een gek zijn land naar de verdoemenis helpt.

Huwelijksgeluk

De godsdienst is niet het enige gebied waarop Achnaton vernieuwing brengt. Ook in de kunst wijkt de manier waarop de farao en zijn familie wordt afgebeeld opmerkelijk af van wat we tot dan toe gewend zijn. Hij liet zichzelf afbeelden met een smal gezicht, grote lippen, een buikje, spillebenen en een vreemd gevormd achterhoofd. We zien hem participeren in allerlei huiselijke tafereeltjes; bijvoorbeeld hand in hand met Nefertiti of omringd door zijn dochters van wie hij één op schoot heeft en kust. Helemaal uniek in de geschiedenis van het Oude Egypte is een inscriptie in een tombe waarop je farao Achnaton, zijn vrouw en bedienden hartstochtelijk ziet rouwen om de dood van één van de dochters. Intieme portretten dus. Deze tafereeltjes wekken de indruk dat Achnaton een liefdevol huwelijk had.

Een homoseksuele relatie?

Als hun huwelijk zo liefdevol was, hoe is het dan te verklaren dat Nefertiti’s naam vanaf het twaalfde regeringsjaar heel abrupt nergens meer op voorkomt? De verklaring die Egyptologen daar jarenlang voor hebben gegeven, is fantastisch maar onwaarschijnlijk. Er word gezegd dat Achnaton zijn vrouw had verstoten om publiekelijk zijn liefde te kunnen verklaren aan Smenkhare, een jonge man. Volgens de één getuigt dit van Achnatons puur verdorven karakter, de ander voert het aan als bewijs van zijn krankzinnigheid, weer een ander probeert Achnatons gedrag te verklaren door te wijzen op de woede en teleurstelling die hij gevoeld (moet?) hebben omdat dat Nefertiti hem alleen dochters had geschonken. Later werden er ook andere mogelijkheden geopperd. Zij geloofden dat Nefertiti overleden was en Achnaton zijn (half)broer Smenkhare daarna als opvolgers had uitgekozen. De gevonden afbeelding van Achnaton die Smenkhare zoent, is volgens hen niet meer dan een portret van een uiting van broederlijke liefde en vertrouwen. Zij geloven dat Nefertiti, net als haar tweede dochter, overleden is aan de pest die in die tijd inderdaad in het Midden-Oosten rondwaarde.

Nefertiti is Smenkhare?

Ik geloof niet zo in deze verklaringen. Ik vind ze onwaarschijnlijk en onvoldoende onderbouwd. Ik ben ervan overtuigd dat Nefertiti noch verstoten noch gestorven was in jaar twaalf van Achnatons regering. Integendeel: ik geloof dat Nefertiti de manier waarop zij wordt afgebeeld suggereert dat haar positie gelijk was aan die van haar man, de farao. Ook de hiërogliefen die haar naam en titel weergeven wekken die suggestie. Daarom geloof ik in de theorie dat Nefertiti op dat moment officieel mederegentes werd en dat Achnaton haar als zijn opvolgster om zijn volk voorstelde. Er heeft volgens mij nooit een jonge koning met de naam Smenkhare bestaan: Smenkhare was Nefertiti’s naam tijdens háár regeerperiode.