De kernramp van Tsjernobyl

Een atoom is bijna het kleinste waar je op aarde mee te maken hebt. Om kernenergie op te wekken zijn atomen nodig, dit is mogelijk door atomen van het metaal uranium te splijten. Bij het splijten van een uraniumatoom komt er een reactie op gang waarbij ook de kernen van andere atomen zich splijten. Hierbij komt zoveel warmte vrij dat er een kernreactie ontstaat en op die manier wordt er energie opgewekt in kerncentrales. Dit kan echter ook het begin zijn van een kernramp.

Voor de ramp

De Sovjet-Unie

De communistische revolutie in 1917 maakte een eind aan de monarchie in Rusland. Het land veranderde van een ouderwetse monarchie in een moderne industriële natie onder leiding van Joseph Stalin. Destijds was Oekraïne, waar de ramp plaatsvond, nog niet onafhankelijk van Rusland. Er werden in korte tijd veel staalfabrieken en waterkrachtcentrales gebouwd.

In de Sovjet-Unie wilde de regering alle zaken binnen het eigen land houden, ze verloren het contact met de werkelijkheid. Ook de burgers kregen de volledige waarheid nooit te horen. Binnen de Sovjet-Unie was veel censuur en de werkelijkheid werd vaak veel mooier gemaakt dan hij was. De regering had een bijna obsessieve geheimhouding tegenover alles wat met de nationale veiligheid te maken had.

Tsjernobyl

In 1972 startte de bouw van de kerncentrale in Tsjernobyl. De reactoren die voor deze centrale geplaatst waren hadden geen goede reputatie onder wetenschappers, omdat ze een gevaarlijke hoeveelheid straling lekten. Maar doordat de Sovjet-Unie zo strikt was durfde niemand zijn twijfel over het gebruik van deze reactoren te uitten. In heel Rusland was in die tijd een nonchalante houding tegenover het personeel en de veiligheid van kerncentrales. De mensen die in de fabriek werkzaam waren hadden een slechte opleiding en kregen niets te horen over de mogelijke gevaren, hen werd verteld dat de kerncentrale in Tsjernobyl, net als de kernenergie die er werd geproduceerd volkomen veilig was.

Pripyat

Pripyat was een stad met ongeveer 55.000 inwoners. Het was een levendige en jonge stad. De stad was kort voor de ramp opgebouwd om de jonge werknemers en hun gezinnen een woonplaats te geven in de buurt van de kerncentrale. De meeste van hen waren dan ook werkzaam bij de kerncentrale in Tsjernobyl. De stadsspreuk was “gezondheid voor het volk is rijkdom voor het land”. Maar die spreuk kreeg later een bittere nasmaak.

De Ramp

De proef

Op 26 april 1986 zou er door de dagploeg een proef worden uitgevoerd in kernreactor nummer 4 van de kerncentrale. Deze proef moest echter uitgesteld worden doordat een andere elektriciteitscentrale was uitgevallen. De avondploeg nam het over, zonder voorbereiding moesten zij testen of de generator bij het uitschakelen van de reactor nog genoeg vermogen gaf om de koelinstallatie te laten werken gedurende 40 seconden die de nooddiesels nodig hadden om op te starten. De operatoren schakelden echter de reactor te snel uit, hierdoor ging er van alles mis. Door de hitte de brandstofstaven kwamen de regelstaven klem te zitten. De brandstofstaven smolten en de stoomdruk steeg en veroorzaakte een stoomontploffing, die het dak van de reactor wegblies.

De reactor explodeert

De explosie die om 01.24 uur plaats vond was van een ongekende omvang. De reactor werd totaal verwoest, het biologisch schild dat diende ter bescherming tegen straling werd de lucht ingeslingerd. De machine die ervoor diende om de reactor van nucleaire brandstof te voorzien was bovenop deze plaat terecht gekomen. De inhoud van de reactor lag nu open en bloot, de inhoud bestond uit zeer radioactief grafiet en uranium. Een betonnen wand om het lekken van radioactieve stoffen tegen te gaan was er niet in deze oudere kerncentrale. Ook het dak van de centrale vatte vlam door het gloeiend hete grafiet wat door de explosie op het dak terecht was gekomen.

Bij de explosie kwamen allerlei vreemde stoffen vrij. Onder andere 50 ton nucleaire brandstof in de atmosfeer in de vorm van rook, stof en asdeeltjes en 700 ton radioactief grafiet in de directe omgeving van de kerncentrale.

Directe slachtoffers

Eenendertig mensen kwamen bij de explosie direct om het leven en wolken met giftige stoffen kwamen vrij. De medewerkers in de fabriek probeerde nog koelwaterleidingen open te draaien en zodoende werden ook zij blootgesteld aan een dodelijke hoeveelheid straling. Hun hele lichaam werd bruin, ze kregen hoge koorts en raakten in coma waarna ze stierven.

De alarmbel in de brandweerkazerne klonk direct na de ontploffing, deze brandweerkazerne lag op maar 500 meter afstand van de kerncentrale. Direct begonnen de brandweerlieden met het bestrijden van de brand. Voor de brandweermannen was dit erg gevaarlijk, aangezien de dodelijke straling vrij spel had gekregen en het teer op het dak was gaan smelten waarbij eveneens giftige stoffen vrijkwamen. Veel brandweerlieden overleden binnen enkele dagen tot een paar weken na de ramp ten gevolgen van de opgelopen straling.

Inwoners

Ontkenningsfase

Het was een officieel beleid om geen informatie over ongelukken met kerncentrales naar buiten te brengen. Daardoor werden enorm veel mensen in Oekraïne en het naburige Wit-Rusland onnodig bloot gesteld aan radioactieve straling. De inwoners wisten dus niet dat er een ramp had plaatsgevonden in de kerncentrale en dat ze hun lichaam blootstelden aan dodelijke straling. Er was echter één man, een kernfysicus, die erachter kwam dat er een ongeluk gebeurt moest zijn, doordat zijn meetapparatuur gigantisch uitsloeg. Hij probeerde mensen te waarschuwen. Om 12 uur werden echter alle telefoonverbindingen door de autoriteiten afgesloten om zo te voorkomen dat de buitenwereld te weten zou komen dat er een ramp was gebeurd. Een ramp van dit formaat kon natuurlijk niet lang geheim worden gehouden, op 28 april maakte het Russisch persbureau in twee regels bekend dat er een ramp was gebeurd. Daarop volgde een melding van de Russische kranten. Nog altijd waren de mensen zich niet bewust van de omvang van de ramp en vooral niet van de gevolgen die deze ramp zou hebben.

Evacuatie

Zo’n 36 uur na de het ongeval begon de evacuatie van de inwoners van Pripyat, ze werden overgebracht naar tijdelijke opvangadressen in en bij Kiev. Hierbij werden honderden bussen ingezet en vijftigduizend mensen waaronder zeventienduizend kinderen werden geëvacueerd. Steden en dorpen die meer dan 5 kilometer, maar minder dan 15 kilometer van de kerncentrale lagen werden pas zes dagen na de ramp ontruimd. Hierdoor liepen veel mensen een onnodig hoge stralingsdosis op.

Ondertussen waren duizenden vierkante kilometers grond in Wit-Rusland en Oekraïne radioactief besmet geraakt. Er kwam een grote schoonmaakactie op gang; alle planten, bomen en dieren moesten worden begraven en gebouwen en wegen werden schoon gespoten.

Slavoetytsj

Om de gezondheid van de medewerkers veilig te stellen werd gezocht naar een plek buiten de verboden zone. Slavoetytsj werd na de ramp planmatig opgebouwd om de inwoners van het nu onbewoonbare Pripyat een nieuwe woonplaats te geven. Het stadje heeft zo’n vijfentwintigduizend inwoners, in 1987 kwamen de eerste bewoners. De stad ligt op 45 kilometer van van Prypjat en op vijftien kilometer van de verboden zone rond de Tsjernobyl-kerncentrale. De Oekraïense hoofdstad Kiev ligt op tweehonderd kilometer.

De pers

Een dag na de ramp ontdekten wetenschappers in Zweden dat er teveel straling in de lucht zat. Omdat de Sovjet-Unie zelf niets naar buiten bracht gingen verhalen over de ramp een eigen leven leiden. Alles wat de pers in handen kreeg werd direct groots in het nieuws gebracht. In sommige kranten werd zelfs gezegd dat zich een dodelijke straling over heel Wit-Rusland en Oekraïne had verspreid en er honderdduizend doden waren die door soldaten in massagraven werden begraven. Journalisten waren wanhopig opzoek naar een verhaal, men wilde een dodental, het deed er niet toe of dit wel of niet op waarheid gebaseerd was.

Met de komst van de nieuwe Sovjet leider Gorbatsjov kreeg het Russische volk en de internationale gemeenschap steeds meer informatie over wat er werkelijk gebeurd was in Tsjernobyl. Het blijft een verschrikkelijke ramp, maar lang niet zo erg als sommige journalisten beweerden.

De gevolgen op langere termijn

Spookstad

Flats, kantoren en schoolgebouwen raakte in verval. Van de één op de andere dag veranderde de eens bloeiende gemeenschap in een verlaten spookstad. Het opvallendste is het pretpark in aanbouw, of beter gezegd het pretpark wat in aanbouw was. Het pretpark lijkt bijna een verlaten kermis, het reuzenrad staat er eenzaam bij en ook de botsautootjes staan nog altijd zoals op het moment van de ramp. Ook de klok van de stad staat nog precies op het tijdstip van de explosie.

Straling

Door de hoge straling is het gebied nog altijd onbewoonbaar en ligt dit er verlaten bij. De landbouwgrond is onbruikbaar geworden. De gebouwen worden oud en beginnen te vergaan. Men dacht binnen een paar dagen weer terug te keren, uiteindelijk is echter bijna niemand terug gekeerd. Straling is onzichtbaar, onhoorbaar en heeft geen geur. De gevolgen zijn vaak pas op lange termijn merkbaar.

Ziektes

Ongeveer zeven miljoen mensen zijn direct door de ramp getroffen, onder de lokale bevolking is het geboorte cijfer drastisch gedaald doordat mensen bang waren om mismaakte kinderen te krijgen als gevolg van de straling waar ze aan zijn blootgesteld. Naar schatting zijn er tweeduizend kinderen die schildklierkanker hebben gekregen en is ook het aantal mensen met leukemie gestegen als gevolg van de straling. Straling kan naast kanker en misvorming ook stralingsziektes veroorzaken. Sommige ziektes zijn pas na langere tijd merkbaar. Nog altijd overlijden mensen die aan straling zijn blootgesteld eerder dan mensen die hier niet aan zijn blootgesteld. De nasleep is groot.

Natuurverschijnselen

Straten en pleinen werden al snel overwoekerd door onkruid. De achtergelaten huisdieren wachtten een wreed lot, niemand gaf ze meer te eten, honden verwilderden en maakte in groepen jacht op katten. Desondanks zijn er veel zeldzame dieren aanwezig in Tsjernobyl, zoals wolven en lynxen. Het lijkt erop dat de dieren zich hebben hersteld, ze doen het over het algemeen prima in het gebied. Er is een grote biodiversiteit ontstaan in zowel planten- als diersoorten. De dieren worden vaak niet oud genoeg om kanker te ontwikkelen.

Desondanks is bekend dat veel vogels afwijkende kleuren en veren met zich meedragen evenals vervormde snavels en albinisme. Straling heeft dus wel degelijk effect op dieren.

De kant waar de meeste radioactiviteit is noemt men “Het rode bos”. Ooit was het een dennenbos, tegenwoordig is het een wat kale vlakte, dennenbomen blijken niet goed tegen straling te kunnen. Het bos werd kort na de ramp rood en bomen vielen om. Er is slechts één dennenboom over, hij is nog geen één meter hoog en is opgekomen na de ramp. De boom heeft slechts één zijtak en de naalden zitten op een vreemde manier aan elkaar vastgeplakt.

Toerisme

Er worden vanaf dit jaar reizen georganiseerd naar Tsjernobyl om de bijzondere flora en fauna te zien en de spookstad met eigen ogen te kunnen bekijken. Men kan zelfs de kerncentrale bezoeken. Wel worden de reizen streng gecontroleerd omdat er nog veel uranium aanwezig is en dat zou voor terroristische doeleinden gebruikt kunnen worden. Door de straling zou een langer verblijf gevolgen kunnen hebben, een kort verblijf echter niet. De gidsen weten bovendien precies waar mensen wel en niet mogen lopen.

Op de wanden van gebouwen zijn verschillende silhouetten te vinden, muurschilderingen. Deze muurschilderingen zijn na de ramp aangebracht om op die manier toch nog enige vorm van leven in de stad te tonen.

Hoe heeft dit kunnen gebeuren?

Er zijn een aantal oorzaken aan te wijzen voor de ramp in Tsjernobyl, maar de duidelijkste blijft het slecht opgeleide technische personeel. Ze wisten niet waar ze mee bezig waren en maakten grote fouten toen er problemen ontstonden. Maar de ramp had nooit zo groot kunnen worden als de Sovjet regering het volk meteen ingelicht had. Ze hadden meteen moeten vertellen wat de risico’s waren van kernenergie.

De ramp heeft een lange nasleep en zal ook in de toekomst nog gevolgen hebben voor zowel mens als dier. Niet alleen lichamelijk heeft de ramp mensen aangetast, de ellende die mensen hebben doorgemaakt die hun huizen hebben moeten verlaten heeft ze emotionele schade aangericht.