Een kijkje in de Fraeylemaborg te Slochteren

De volledig ingerichte Fraeylemaborg in het Groningse Slochteren geeft een prachtig beeld van het dagelijks leven van de borgheer, zijn familie en het personeel werkzaam op het landgoed.

Borgheer en status

Een borgheer vervulde vaak een belangrijke plaats in de regionale samenleving. Dit uitte zich op velerlei terrein o.a. in de politiek en de rechtspraak. De borg en de inrichting daarvan waren een weerspiegeling van de status van de heer en zijn familie. Afkomst, traditie en de waarde van familiebezit zouden kunnen leiden tot een behoudend interieur. Maar de heersende mode, ook in de inrichting liet de borgbewoners niet onberoerd.

Laatste bewoners

De Fraeylemaborg is nog tot lang in de 20e eeuw particulier bewoond geweest. De laatste borgheer was Mr. Evert Jan Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren (1875-1972). Op zevenjarige leeftijd was hij zijn vader al opgevolgd, nadat deze na een longontsteking vrij plotseling was overleden. Na zijn studie rechten vervulde de nieuwe heer een aantal prominente rollen in zowel de provinciale als de gemeente politiek. In Slochteren was hij onder meer lid van de gemeenteraad en burgemeester. Evert trouwde in 1908 met Catharina Cornelia Star Numan. Ze kregen twee kinderen Jeanne en Louise.
De inrichting van de borg anno nu ademt de sfeer van vroeger. Het laat een tijdsbeeld zien tot en met de laatste bewoning.

Borg wordt museum

Overlijden laatste borgheer

Borgheer Mr. Evert Jan overleed op 27 april 1952. Hij was toen 77 jaar. Zijn echtgenote volgde hem in 1965. De borg werd eigendom van de twee dochters, die er in de jaren daarna nog enige tijd woonden. Het onderhoud werd echter zo’n financiële last, dat zij uiteindelijk besloten het landgoed te verkopen.

Veiling inventaris en verkoop borg

De inventaris werd in 1971 geveild. Een deel werd behouden dankzij het J.B. Scholtenfonds. In 1972 deed de familie de borg en het land van de hand. Nieuwe eigenaar werd de Gerrit van Houten Stichting. Deze stichting is tevens beheerder van een prachtige collectie meubels en schilderijen, nu te zien in de borg. Daarnaast is materiaal te bezichtigen uit de Jan Menze van Diepen Stichting en de Stichting Van der Wyck-de Kempenaer. Bruiklenen o.a. van het Groninger Museum completeren de inrichting.

Museum

In 1975, nadat de borg een grondige verbouwing had ondergaan, gingen de deuren open voor publiek.

Huidige inrichting

De verschillende vertrekken hebben namen die dateren uit de tijd, dat de borg nog werd bewoond. Zo is er sprake van een gele kamer (ooit een slaapkamer), een groene kamer, een rode kamer (vroeger een boudoir), en een blauwe kamer. De huidige inrichting is veelal niet meer die van toen. Een aantal vertrekken zullen hierna kort worden omschreven.

Hal

De hal is het eerste vertrek na binnenkomst. Wit stucwerk met onder meer voorstellingen van de vier jaargetijden (uit eind 18e eeuw) ademen de geest van de stijl van Lodewijk XVI. Dat was mode in de tijd, dat mr.Hendrik de Sandra Veldtman de vervallen borg in 1781 kocht. Hier zien we ook alliantiewapens (wapenschilden) van verschillende bewoners van de borg. Vanuit de hal leidt een kleine trap naar de ontvangstzaal, ook wel de Grote Zaal genoemd.

Grote Zaal

De grote zaal, is bij de verbouwing eind 18e eeuw eveneens voorzien van wit stucwerk. De ruimte werd gebruikt voor de ontvangst van gasten. Ook werden hier feesten gehouden. Nog steeds is deze ruimte uitermate geschikt voor dit soort activiteiten. Boven de haard hangt een portret van koning-stadhouder Willem III (J.H. Brandon 1691). Borgheer Henric Piccardt was met hem bevriend. Willem III steunde hem financieel om de borg te kunnen bekostigen. In de zaal hangen verschillende portretten van
borgbewoners. Op de schildersezel is een portret te zien van de zussen Jeanne en Louise, de laatste bewoners van de borg (W. Tholen 1923). Twee 17e eeuwse kussenkasten naast de toegangsdeuren hoorden bij het oorspronkelijke borginterieur. De grote zaal biedt een grandioos uitzicht over het borgterrein en het bos.

Kleine Zaal

Deze zaal is in gebruik als trouwzaal. Hier is een deel van de Oranjeverzameling uit de Van Diepenstichting te zien. Het Volkstedt-servies in de porseleinkast (circa 1770) hoort nog tot de oorspronkelijke borginrichting.

Eetkamer

Vanaf het einde van de achttiende eeuw werd er een aparte ruimte ingericht als eetkamer. Meubels speciaal bedoeld voor de eetkamer kwamen toen in de mode. Het menu was nog vrij eenvoudig. Uit meer dan drie gangen bestond die niet. Dat waren dan meestal soep of een stoofpotje van groente, een vleesgerecht en als nagerecht nog wat zoetigheid. Een groot deel van de ingrediënten kwam van het eigen landgoed (tuin en/of boerderijen). Naast de eetkamer bevindt zich de zogenaamde Dienkamer, waar servies, bestek en glaswerk werd bewaard en van waaruit de laatste hand aan de maaltijd werd gelegd. De tafel is gedekt met een Chine de Commande servies voorzien van het wapen van Cranssen en Hartman. Het servies werd in 1790 vervaardigd ter gelegenheid van het huwelijk van Willem Jacob Cranssen. Hij was geboren in de Wedderborg en vertrok later naar Batavia. De schrijver Louis Couperus werd later eigenaar van dit servies. Verschillende schilderijen van H.W. Mesdag sieren de wanden van dit vertrek. Hij was een aangetrouwd familielid van Gerrit van Houten. In de buffetkast Chinees porselein en in de kast bij de deur een collectie zilver.

Keuken

In de kleine vestibule leidt een trapje naar het oudste deel van de borg, waarin de dikke muren herinneren aan het steenhuis van weleer. Dit gedeelte moet zeker zeven eeuwen oud zijn. Hier bevindt zich onder meer de keuken. Meubels, koper en tin zijn grotendeels afkomstig uit het St. Jacobs- en Annagasthuis in Groningen. In de keuken draait alles om de kachel, een plattebuiskachel. In de keuken werd het eten voorbereid en gekookt. Naast de toegang tot het turfhok staat een turfbak. Drinkwater was afkomstig uit de waterkelder onder de keuken (pompen). Voor schoonmaakwerk werd water uit de gracht gebruikt. Boven de tafel hangt een zogenaamde heksenbol, bedoeld om heksen op de vlucht te jagen.

Kelder

Hier bevinden zich de vertrekken voor het personeel. In de meidenkamer, is in een gereconstrueerde alkoof het bed te zien met beddenplank en toebehoren (po en kruiken). Op de grond een steen, die na opwarming in bed werd gelegd om alvast een warm plekje voor de voeten hebben. In de kast ligt linnengoed en katoen voor huishoudelijk gebruik.

Gerrit van Houten Kamer

In de voormalige groene kamer in de rechter vleugel van het gebouw zijn schilderijen te bezichtigen van de kunstenaar Gerrit van Houten (1866-1934). Hij schilderde stillevens, portretten, stadsgezichten en landschappen in een naturalistische stijl met een impressionistische inslag. De landschappen liggen in de omgeving van Groningen en Almelo, waar zijn moeders familie woonde. Ondanks de korte periode waarin hij productief was als schilder, laat hij een omvangrijk oeuvre achter. Gerrit van Houten leed aan depressies en stierf in een psychiatrische instelling in Santpoort. Zijn werk wordt beheerd door de naar hem genoemde stichting, tevens eigenaar van het landgoed.

De Rode Kamer

Vroeger was dit de damessalon of het boudoir, de zitkamer van mevrouw. Het beschilderde houten plafond met ranken, bloemen en arabesken op een rode ondergrond dateert uit omstreeks 1700. Opvallend is ook de van prachtig houtsnijwerk voorziene schouw uit begin 18e eeuw. In de salon hielden de dames zich bezig met het drinken van thee of met fraaie handwerken.

Bibliotheek

De Boekenkamer was tevens studeerkamer van de borgheer. In de wanden zijn eikenhouten kasten verwerkt waarin boeken en andere documenten werden bewaard. De borgheer regelde hier het beheer van zijn landgoed. Als zodanig was het vertrek al in de 18e eeuw in gebruik. Het was ook een warm en gezellig vertrek. De laatste bewoners van de borg mochten hier ‘s avonds graag vertoeven.

Heerenkamer

De vroegere Heerenkamer is nu ingericht als logeerkamer. Het zou nu de naam Blauwe kamer eer aan doen, want het is ingericht met het zogenaamde Horrix-ameublement (Den Haag) afkomstig uit de blauwe kamer van de borg Ekenstein bij Appingedam. Het blauw is prominent aanwezig zowel in het blauw geschilderde plafond als in de bekleding van de kamer. Met name de overgordijnen en de hemel van de bedden vallen op. De meubels zelf, ledikanten, nachtkastjes, toiletcommode, bidet, tafel en stoelen zijn overwegend zwart gelakt.