Megen, stadje aan de Maas

Net ten zuiden van de Maas ligt in Noord-Brabant het kleine, rustige stadje Megen. Vroeger was Megen de hoofdplaats van het Graafschap Megen, en behoort pas sinds 1813 tot het koninkrijk Nederland. Ook de nabij gelegen dorpen Haren, Macharen en Teeffelen behoorden tot dit graafschap. We bekijken in vogelvlucht de geschiedenis van Megen, dat tegenwoordig onder de gemeente Oss valt.

Oriëntatie op Megen, stadje aan de Maas

Megen is een oud stadje aan de zuidzijde van de Maas, ten noorden van Oss in Noord-Brabant. De stad Megen kent al een lange en interessante geschiedenis. Tot 1994 vormde Megen met de plaatsen Macharen, Haren en Teeffelen een eigen gemeente. Tot 1794 vormden deze plaatsen samen het Graafschap Megen, en behoorden technisch gesproken niet tot het gewest Brabant, zelfs niet tot het grondgebied van de Republiek der Zeven Vereenigde Nederlanden. Sinds een gemeentelijke herindeling op 1 januari 1994 maakt Megen, met Macharen, Haren en Teeffelen deel uit van de gemeente Oss.

Oudste bewoners

De oorsprong van de naam Megen is niet helemaal duidelijk. Het is mogelijk dat de naam van Keltische oorsprong is en betekent dan: doorwaadbare plaats. Misschien, echter, ligt de oorsprong in het Gallo-Romaanse Magus, in dat geval heeft het de betekenis van markt of veld. Bij archeologisch onderzoek zijn Germaanse urnen en Romeinse munten en potscherven gevonden. Hieruit blijkt dat de streek bewoond was rond het begin van onze jaartelling. Het is aannemelijk dat de plaats bewoond is gebleven, de ligging aan een rivier geeft toch altijd een strategisch voordeel, maar dat wordt voorlopig niet door vondsten of teksten gestaafd.

De vroegste vermelding

Het graafschap Megen was een aparte soevereine heerlijkheid, gelegen in het noordoosten van Brabant, ingeklemd tussen de Maas, het kwartier van Maasland van de Meierij van 's-Hertogenbosch, Oijen en het Land van Ravenstein. Het is mogelijk dat het Land van Megen is ontstaan uit een erfelijk geworden schoutambt, geheel zeker is dit niet. De vroegste vermelding van Megen dateert uit 721-722. In die periode schonk graaf Ebroin horigen en goederen uit Meginum aan de kerk Rindern in de gouw Duffel. De allereerste graaf, Alardus, werd vermeld in een schenkingsakte uit 1145. Omdat niet duidelijk is of er nog ergens documenten bestaan over de vroegste geschiedenis, kan niet met zekerheid worden gezegd of er niet eerder graven van Megen waren.

Open huis

Gebieden veranderden nog al eens van omvang en grenzen. Door intriges, huwelijken, veroveringen en testamenten konden gebieden, of delen ervan, in andere handen overgaan. Buurlanden keken daarom ook altijd met enige belangstelling naar het gebied van de buren. Het Hertogdom Brabant had er altijd belangstelling voor het gebied tot aan de Maas, en liever nog verder, te controleren. Hertog Jan III van Brabant kreeg het voor elkaar in 1343 dat Jan, graaf van Megen en diens zoon Willem hun kasteel tot open huis verklaarden voor de hertog. Hoewel niet de hele heerlijkheid nu van de hertog afhankelijk werd, kan enige invloed niet ontkend worden.

Status

In 1357 kreeg Megen stadsrechten, en ook de status van de dorpen Haren en Macharen werd bevestigd, zij kregen in 1408 hun dorpskeur. Keizer Frederik bevestigde in 1442 de rechten en vrijheden die de graaf van Megen genoot.

Verkoop

In 1469 werd het graafschap door de gravenfamilie Dicbier verkocht aan het geslacht Brimeu. In de verkoopakte werd beschreven waar het zoal om ging:

“die grefscap ende herlicheit tslot stad ende land van megen metten herlicheiden hooge middelen en leghe collatien van benefitien den rechten van den beden ende hulpen vanden tollen passagien wateren visscherien vogelrien waranden hynnen manscapen laetscapen verbuerten kuren brueken opcomingen vervallen ende allen anderen hueren toegehoiren daerinne.”

Geslacht Brimeu

Het Graafschap Megen werd bestuurd door het geslacht Brimeu van 1469 tot 1605. Het gravengeslacht Brimeu verbleef de meeste tijd in het buitenland, dat wil zeggen: buiten het graafschap. De bekendste graaf van Megen was Karel van Brimeu (ook wel Charles de Brimeu), die in 1556 tot ridder van het Gulden Vlies werd geslagen. In 1556 werd hij stadhouder van Luxemburg, in 1558 van Henegouwen en in 1560 werd hij stadhouder van Gelre (Gelderland) en Zutphen. In het conflict tussen Willem van Oranje en het Spaanse gezag koos Karel aanvankelijk de kant van Willem van Oranje. Vanaf 1566 wisselde hij van kamp, steunde de Spaanse koning, en bestreed de rebellen met harde hand. In 1572 overleed Karel. Omdat hij geen kinderen had erfde zijn nicht Maria de Brimeu het graafschap. In Megen staat tegenwoordig op het plein bij het voormalig stadhuis van Megen een standbeeld van Karel van Brimeu.

Soeverein of niet

In 1581 brak brand uit waardoor het kasteel van Megen verloren ging. Omdat in dit kasteel de rechtstitels bewaard werden, gingen ook deze grotendeels in vlammen op. Dat betekende dat er in het graafschap geen echt bewijs meer te vinden was, dat het gebied daadwerkelijk autonoom was. Graaf van Croy wilde daarom van de keizer bevestiging en voerde hierbij de eeuwenoude onafhankelijkheid aan. Schout en schepenen van omliggende plaatsen bevestigden zijn stelling. Er was ook tegenstand, de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën verhoogde na 1648 (einde van de Tachtigjarige oorlog, vrede van Munster) de druk om het gebied te kunnen inlijven. In 1676 kreeg de graaf in Brussel bij de Raad van Brabant het nodige bewijs in de vorm van een akte. Pas in 1679 stemden de Staten-Generaal in met een arbitragecommissie. Uiteindelijk werd in een resolutie van de Staten-Generaal in 1683 de Megense soevereiniteit vastgelegd. Het is duidelijk dat je om je recht te halen ook in die tijd een lange adem moest hebben … Op de fundamenten van het voormalige kasteel van Megen is later het klooster gebouwd van de zusters Clarissen. Dit klooster bestaat nog steeds.

Geslacht van Croy

In 1611 kwam het graafschap, na wat moeilijkheden over de opvolging en na een uitspraak van het Souvereine Leenhof van Brabant, in handen van Frans Hendrik van Croy. Tijdens de regeerperiode van Frans Albert, zoon van Frans Hendrik, konden de gevluchte kloosterzusters in Haren naar hun klooster terugkeren. Diens zoon Albert Frans gaf in 1645 toestemming aan de minderbroerders (Franciscanen) om in Megen een klooster te bouwen met een kerk en een Latijnse school. Kerk en klooster bestaan nog steeds, de Latijnse school inmiddels niet meer.

Geslacht van Vehlen

In 1665 werd het graafschap opnieuw verkocht, nu aan Alexander, graaf van Vehlen. Hierdoor zou het graafschap tot 1794 in Duitse handen blijven. De graven van Vehlen brachten ordening aan in het bestuur en voorzagen in duidelijke reglementen.

Geslacht van Neuburg

Het graafschap is maar kort in handen van de graaf van Vehlen, want al in 1697 werd het weer verkocht, deze keer aan Johan Wilhelm, hertog van Neuburg. Deze hertog was ook al heer van het buurland Land van Ravenstein.

Geslacht Schall tot Bell

Al na 30 jaar kwam na verkoop het graafschap in handen van Maximiliaan Henrich van Schall tot Bell. Dit gravengeslacht zou het laatste zijn dat Megen in handen had. De gebieden in de Nederlanden zouden vanaf 1794 in Franse handen komen.

Roerige tijden

Aan het eind van 1794 zou een eind komen aan het Graafschap Megen. Franse legers trokken het zuiden van de Republiek binnen. Er kwam in 's-Hertogenbosch een voorlopig bestuur om de veroverde zuidelijke Nederlandse gebieden te besturen. In 1795 verklaarde Brabant zich onafhankelijk, waarna de nodige bestuurswisselingen elkaar opvolgden. Het Land van Ravenstein werd vervolgens met het Graafschap Megen en enkele andere heerlijkheden in Brabant onder Frans bestuur geplaatst in het departement van de Roer.

Bataafse Republiek, koninkrijk Holland, Frankrijk

Op 5 januari 1800 werden het Land van Ravenstein, het Graafschap Megen en andere Nederlandse gebieden uit het departement van de Roer verkocht aan de Bataafse Republiek. Het zou niet van lange duur zijn, want in 1805 en 1807 werden in het bestuur nog wijzigingen aangebracht. In 1806 werd de Bataafse Republiek vervangen voor het koninkrijk Holland, met koning Lodewijk Napoleon, broer van keizer Napoleon als koning. In 1810 werd het koninkrijk Holland ingelijfd in het Franse keizerrijk.

Het Koninkrijk der Nederlanden

Nadat Napoleon definitief verslagen was, werden de Nederlanden opnieuw verdeeld en ingedeeld. Het was voor de toenmalige Europese machthebbers belangrijk dat een sterk land ten noorden van Frankrijk eventuele nieuwe Franse veroveringsdrift zou kunnen intomen. De Zuidelijke Nederlanden, die voor de Franse tijd onder Oostenrijks bestuur hadden gestaan werden samengevoegd met de Noordelijke Nederlanden, de voormalige Republiek der Vereenigde Nederlanden. Willem, zoon van de gevluchte stadhouder Willem V zou als koning Willem I op de troon van het Koninkrijk der Nederlanden komen zitten. Alle Nederlandse gebieden, die niet tot de voormalige Noordelijke of Zuidelijke Nederlanden hadden behoord werden aan dit koninkrijk toegevoegd, waaronder het Land van Ravenstein en het Graafschap Megen.

Gemeente Megen

Binnen het nieuwe koninkrijk werd Megen de hoofdplaats van de nieuwe gemeente, waar ook de dorpen van het voormalig Graafschap behoorden: Macharen, Haren en Teeffelen. De gemeente Megen ca. heeft bestaan tot een gemeentelijke herindeling. Vanaf 1 januari 1994 maakt Megen, inclusief andere dorpen van het voormalig graafschap, deel uit van de gemeente Oss. Later werd hier ook Ravenstein met bijbehorende dorpen aan toegevoegd.

Megen nu

Als je vanaf de Maasdijk aan komt lopen zie je al de oude Gevangentoren staan. Hier kun je het stadje betreden. De rustige, met kinderkopjes bedekte straten van de oude stadskern ademen nog de sfeer van vroeger. Op het pleintje bij het oude stadhuis staat het standbeeld van Karel van Brimeu. Op een andere plaats vind je het standbeeld van de legendarische dokter Baptist, in wiens eer de voormalige putsteeg is omgedoopt naar Dr. Baptiststraat. Iets verderop vind je het Franciscanenklooster, met de kloosterkerk. De grote ommuurde kloostertuin, grenzend aan de Maasdijk ademt rust. Tegenover het klooster het gebouw waar vroeger de Latijnse School in gevestigd was. Als je met de auto van Oss de veerpont neemt om de Maas over te steken, dan zie je Megen net voor het veer aan de linkerkant liggen. Een fietstocht langs de Maasoever is zeker de moeite waard, bijvoorbeeld van Ravenstein naar Megen. Vergeet niet dan ook een bezoekje aan Megen te brengen en je in de oude straten en steegjes even in vroeger tijden te wanen!