Amerika: modernistische architectuur - Frank Lloyd Wright

Frank Lloyd Wright, ongetwijfeld de grootste Amerikaanse architect die ooit heeft geleefd, ontwierp onder andere de Larkin Adminstration Building, het Robie House en het Herbert Jacobs House. Hij moest, net als zijn leermeester Sullivan, niets hebben van historiserende stijlen. In zijn ontwerpen overheersen strakke, rechte en duidelijke lijnen. Als geen ander had Wright oog voor de relatie tussen architectuur en omgeving. De vele door hem ontworpen huizen worden gekenmerkt door lange horizontale lijnen en een lage opzet. De huizen erkennen en accentueren de schoonheid van het landschap.

De Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright

Frak Lloyd Wright (1869-1959) is de grootste Amerikaanse architect die ooit heeft geleefd. Met zijn bouwwerken nam Amerika voor het eerst een centrale rol in binnen de architectuur van de twintigste eeuw. Hij ontwierp kantoorgebouwen, musea, kerken, hotels en woonhuizen.

Wright begon zijn loopbaan bij de beroemde architect Louis George Sullivan, ontwerper van de Guaranty Building in Buffalo, een wolkenkrabber met een stalen geraamte. Sullivan was de eerste Amerikaanse architect die zich losmaakte van de historische stijlen. De gevels van zijn gebouwen zijn eenvoudig en onversierd, met een fraaie ritmische aanpak van verticale raamstijlen en vensterbanken.

Ook Wright was, net als Sullivan, wars van historische 'revival' stijlen, zoals de huizen in Engelse landhuisstijl die van binnen waren opgesierd om de 'smaak' van de eigenaar te plezieren. Bij de ontwerpen van Sullivan overheersen sterke rechte en duidelijke lijnen. Hij had een instinctief gevoel voor de relatie tussen architectuur en de natuurlijke omgeving, reden om te streven naar organische architectuur. Daarmee bedoelde hij dat gebouwen zich van binnen naar buiten moesten ontwikkelen, in harmonie met hun omgeving. De mogelijke verwantschap tussen de natuurlijke omgeving en door mensenhanden gemaakte bouwwerken wist hij als geen andere architect tot uitdrukking te brengen.

Larkin Administration Building

In de organische architectuur is het onmogelijk om een gebouw te beschouwen als iets dat los staat van de inrichting of de ligging en de omgeving. De integratie tussen die aspecten wist Wright al deels te verwezenlijken in zijn in 1904 gebouwde (inmiddels afgebroken) Larkin Administration Building in Buffalo. Het gebouw was niet, zoals gebruikelijk, gesitueerd in een groene voorstad maar in het centrum van de stad, vlakbij een gasfabriek en de spoorlijn. Wright beschouwde het gebouw als een reactie op het tijdperk van de machine. Hij wilde de karakteristieke Amerikaanse spanning tussen het platteland en de stad aanpakken. Zijn modernistische ontwerpprincipes werden door hem gebruikt om de vaak onmenselijke moderne omgeving menselijker te maken.

In de Larkin Building probeerde Wright de openheid van de natuur te creëren binnen het gebouw. Omdat de trappen en de ventilatieschachten zich binnenin pijlers op de hoeken van het gebouw bevonden, onderbraken ze de centrale binnenruimte niet. De Larkin Building was in feite een grote binnenruimte, waardoor maximaal gebruik kon worden gemaakt van het licht. Om een optimale integratie te bereiken tussen de inrichting en het gebouw ontwierp Sullivan zelf de kantoorinrichting en de stoffering. Hij was kwaad dat hij de telefoons niet zelf mocht ontwerpen.

De openheid van het gebouw laat de dubbelheid zien van de modernistische architectuur. De werknemers in het atrium konden vanaf de balkons door hun managers worden bekeken. De van boven verlichte, luchtige ruimte gaf dus het onbehaaglijke gevoel van gecontroleerde vrijheid, die goed paste bij de in die tijd onder supervisie van de managers doorgevoerde rationalisatie van de werkethiek, een rationalisatie die gebaseerd was op de eind negentiende eeuw door Taylor uitgevoerde tijd- en bewegingsstudies.

Het Robie House

De opdracht

Frank Lloyd Wright bouwde Prairie Houses voor de welgestelde middenklasse in de buitenwijken van Chicago. Deze huizen steken niet af tegen het landschap, zoals wolkenkrabbers dat dreigen te doen, want hun lange, lage opzet past bij de grote vlakten met de lage, verre horizon (de prairies) van het Amerikaanse middenwesten.Een van de bekendste voorbeelden van die zogenaamde Prairie Houses is het Robie-House. Frederick Carlton Robie gaf Wright in 1908 de opdracht om een licht huis te ontwerpen, met uitzicht en ruimten die in elkaar overliepen. Wright bebouwde het relatief kleine perceel (18,3 x 54,9 meter) vrijwel geheel. Alleen aan de korte westzijde liet hij een klein grasperkje vrij.

Het ontwerp (exterieur)
In het Robie House ontbreekt symmetrie of een imposante voorgevel. Opvallend zijn de lange, vooruitstekende daklijsten. De verdiepingen nemen zowel over de lengte als over de breedte in formaat af. Een rechthoekig (plat lijkend) dak met een flauwe helling vormt de scheiding tussen de eerste en de tweede verdieping. De plaat waarop dit dak is gemonteerd steekt aan de korte zijden vijf meter uit. Het dak van de tweede verdieping is over de breedte van het gebouw geplaatst.

De gedurfde, ver over de steunmuren uitstekende daken, zijn typisch Amerikaans. Dat was mogelijk dankzij de in Amerika ontwikkelde staalconstructies. Vier in de lengte lopende stalen balken maakten het mogelijk het dak ver uit te laten steken. Bovendien kon zo de dakdikte tot een minimum worden beperkt.

Het ontwerp is wel vergeleken met een schip. De brede en gesloten onderste verdieping is de romp. De bovendekse opbouw, inclusief de scheepsbrug, zijn de twee verdiepingen. De lange gevel van de eerste verdieping met zijn reeks van veertien ramen, gescheiden door gemetselde muurtjes, doet denken aan de op soortgelijke wijze gerangschikte patrijspoorten van een schip. De schoorsteen, het dominante verticale bouwelement van het Robie House, torent, net als bij stoomschepen, vrij boven het huis uit.

Het ontwerp (interieur)

Wright beperkte het aantal dragende muren tot een minimum. Er was een open verbinding tussen de belangrijkste vertrekken. De open haard werd slechts gedeeltelijk als afscheiding tussen de woonkamer en de zitkamer gebruikt. Wright maakte van de ontstane open ruimte één geheel. Hij besteedde veel aandacht aan de tapijtontwerpen en de rechte lijnen van de door hem ontworpen eikenhouten meubels. Houten rasters op de plafonds verborgen licht, buizen en draden.

Usonian Houses

In de tweede helft van zijn carrière, die rond 1915 begon, werden aspecten van de Europese modernistische beweging door Wright 'vertaald' naar de Amerikaanse omstandigheden. Voor zijn Usonian Houses maakte hij gebruik van de technieken van de systeembouw. Dit leverde kleine, handige maar comfortabele huizen op, die de kenmerkende openheid van zijn eerste huizen hadden behouden. Met hun grote glazen oppervlak boden ze een minder geprivatiseerd bestaan dan de eerder door hem gebouwde Prairie Houses, met hun lage daken die de privacy van de bewoners beschermden. Het Herbert Jacobs House is een in 1936 in Madison, Wisconsin gebouwd Usonian House.

Lees verder

• Amerika: modernistische architectuur - wolkenkrabbers