Schilders 19e eeuw: Impressionist Claude Monet

Het schilderij Impressions, soleil levant van Claude Monet is verantwoordelijk voor het ontstaan van de term impressionisten. De impressionist Claude Monet was vooral geïnteresseerd in het zonlicht. Hij schilderde zowel op het platteland als in de stad en plein air, terwijl er zonlicht door de bladeren scheen of de stoom van een locomotief was te zien. Zijn visie dat het vastleggen van de sfeer op diverse tijdstippen van de dag belangrijker was dan het weergeven van een nauwkeurige gelijkenis luidde het impressionisme in.

De jeugdjaren van Claude Monet

Oscar Claude Monet (1840-1926) verhuisde in 1845 met zijn ouders en oudere broer Léon van Parijs naar de havenstad Le Havre. De schepen die langs de kaden lagen en de zeilen die achter de horizon verdwenen gaven de jonge Monet al snel zijn eerste 'impressies'.

Tijdens de lessen op school tekende Monet karikaturen van leraren die hem verveelden. Bekendheid kreeg hij met zijn karikaturen van bekende inwoners van Le Havre. Ze werden tentoongesteld in de winkel van Gravier, een boekhandelaar en graveur, en verkocht voor één sous per stuk. Gravier stelde Monet voor aan de landschapsschilder Eugène Boudin, die hem meenam op zijn wandelingen langs de kust. Onder zijn hoede leerde Monet schilderen in de open lucht.

Zijn vader gaf hem toestemming te worden om schilder te worden in Parijs. Hij stelde als voorwaarde dat Monet zich moest inschrijven bij de gerenommeerde kunstopleiding op de École des Beaux Arts.

Vrienden en leermeesters

Op achttienjarige leeftijd vertrok Monet nar Parijs. Zijn beursaanvraag voor de École des Beaux Arts werd afgewezen. Hij liet zich inschrijven op de Académie Suisse, waar hij Pissaro leerde kennen. Ook bracht hij en deel van zijn tijd door voor de doeken van de oude meesters in het Louvre.

In 1861 moest hij in dienst. Hij bracht zijn militaire diensttijd door in Algerije. De indrukken van licht en kleur die hij daar opdeed zouden later worden verwerkt. Na een jaar werd zijn diensttijd voortijdig beëindigd, door een aanval van tyfus. Hij keerde terug naar Le Havre.

In Le Havre ontmoette hij de Nederlandse landschapsschilder Johan Berthold Jongkind, een schilder met een luchtige, ongekunstelde stijl. Aan hem had Monet, zo beweerde hij later in een interview, de definitieve training van zijn ogen te danken.

Teruggekeerd in Parijs zette hij in 1862 zijn studie voort in het atelier van Charles Gleyre, een Zwitserse schilder die leerlingen uit verschillende landen les gaf. Daar sloot hij ook vriendschap met de latere impressionisten Renoir, Sisley en Bazille. De vrienden ontvluchtten soms Parijs op in de open lucht te schilderen, in Chailly-en-Bierre (bij Barbizon), Le Havre of Honfleur.

Problemen en eerste successen

Monet werd geconfronteerd met oplopende schulden. Bovendien raakte Camille Donsieux, een jong meisje dat zijn model en minnares werd, al snel in verwachting.

Zijn eerste succes was zijn schilderij De monding van de Seine bij Honfleur, dat werd geaccepteerd voor de Salon in 1865 en de aandacht trok van Paul Mantz, kunstcriticus voor de Gazette des Beaux-Arts. In 1866 had tijdens de Salon succes met Camille of De vrouw in de groene jurk, een portret van het jonge meisje dat hij onlangs had leren kennen. Het schilderij werd gekocht door Arsène Houssaye, de almachtige redacteur van L'Artiste. De kunstcritici konden Monet niet langer negeren.

Vrouwen in de tuin

Monet begon in 1866 met een schilderij over een picknick van keurige Parijse mannen en vrouwen. Monets schilderij was een reactie op Manets Le déjeuner sur j'herbe, een schilderij dat in 1863 wegens onfatsoenlijkheid geweigerd werd door de Salon. Helaas voltooide Monet het schilderij niet. Enkele fragmenten en een schets zijn bewaard gebleven.

Een schilderij dat Monet in 1866 wel voltooide is Femmes au jardin. Het is en plein air (in de openlucht) geschilderd vrij groot schilderij (255 x 205 cm). Monet liet het doek in een in de tuin gegraven gleuf zakken, zodat hij de bovenste helft van het doek kon beschilderen.

Door het schilderen van een opvallende, hedendaagse scène op een groot doek, met afmetingen die traditioneel uitsluitend gebruikt werden voor een historische of godsdienstige scène, wilde Monet het belang van alledaagse onderwerpen in de kunst benadrukken. Vastbesloten om het schilderij niet statisch te doen lijken, schilderde Monet het schilderij in de open lucht en plein air, in plaats van de scène te schetsen en in een atelier af te maken.

De modebewuste vrouwen op het schilderij Femmes au jardin lijken regelrecht weggelopen uit zijn niet voltooide schilderij Le dèjeuner sur l`herbe. Ze dragen dezelfde japonnen. Monet wilde de jury van de salon een aangenaam onderwerp bieden, reden om te kiezen voor een combinatie van vrouwen en bloemen. De vrouwen bewegen zich in de lichtgevende warmte van een fraai aangelegde tuin. Ze lijken licht uit te stralen rondom de boom. Monet heeft de sfeer van een zonnige zondagmiddag spontaan weten vast te leggen: de bladeren lijken te ritselen, het licht trilt en er zijn botsingen tussen schaduwen en kleuren.

De arme Monet kon zich geen dure japonnen veroorloven. Zijn model en minnares stond in een gehuurde jurk model voor de vrouw in een groen-wit gestreepte japon. Waarschijnlijk stond ze ook model voor de vrouw naast haar, met de perzikkleurachtige japon en haar achter een boeket half verborgen gezicht.

Voor dit in de tuin van zijn vriend Bazille gemaakte schilderij betaalde Bazille het aanzienlijke bedrag van 2500 francs. Helaas was dat niet genoeg om alle schulden van Monet af te betalen.

Impressie, zonsopgang

Schilderijen van de impressionisten werden dikwijls door de Salon geweigerd. Het onvoorspelbare systeem van toelating tot de Salon beu geworden, besloten schilders en anderen in 1874 de Societé Anonyme des Peintres, Sculpteurs et Graveurs op te richten. Ze organiseerden zelf tentoonstellingen, los van de Salon. Onder de initiatiefnemers bevonden zich de impressionisten Monet, Pissaro, Degas Renoir, Sisley en Morisot.

Eén van de doeken die tijdens de première exposition (eerste tentoonstelling) in 1874 werd getoond was Monets Impression, soleil levant (1872). Monet vervaardigde dit schilderij in het Hôtel de l'Amirauté in Le Havre. Vanuit zijn raam had hij uitzicht op de binnenhaven.

Op dit schilderij is een vluchtig moment van de dag vastgelegd. De zon komt net door de mist te voorschijn. Water, licht en spiegelingen lopen in elkaar over. De gebouwen en schepen op de achtergrond zijn slechts vage vormen. Het schilderij wordt gedomineerd door de rode zon, die zorgt voor een streep van vuur op het water.

Monet beweerde zelf dat het schilderij niet kon doorgaan voor een gezicht op de binnenhaven van Le Havre. Het was niet zijn bedoeling om een duidelijke haven te schilderen, maar om de indruk, de impressie, vaste te leggen die hij kijkend naar de binnenhaven kreeg.

Boulevard van Capucines

Zijn geboortestad Parijs inspireerde Monet door zijn monumenten en bijzonder plaatsen tot het schilderen van stadsgezichten. Zijn stadsgezichten demonstreren zijn kwaliteiten als schilder. Het is bekend dat de ontwikkeling van de fotografie een belangrijke invloed heeft gehad op het werk van de impressionisten. Waarschijnlijk heeft Monet bij het schilderen van Boulevard des Capucines (1873) gebruik gemaakt van foto's, want het iets vervagende beeld van de vanaf een afstand waargenomen menigte op de boulevard doet denken aan het iets vervagende beeld van bewegende figuren, bekend van omstreeks 1860 gemaakte foto's.

Onderwerp van Boulevard des Capucines is het drukste district van de stad. Het is geschilderd vanaf een hoog perspectief. Waarschijnlijk stond Monets schildersezel op het balkon van de tweede verdieping van een atelier aan de Boulevard des Capucines nummer 35. Met zijn hoge perspectief volgde hij de stijl van de in die tijd in de mode rakende Japanse prentkunst. Het hoge perspectief is ook te zien op door Nadar (de eigenaar van het atelier) gemaakte foto's.

Eind december belemmerden de kale bomen het uitzicht op de fraaie boulevard niet. Door de bomen is een mensenmenigte op het trottoir te zien, en rijtuigen en open koetsen. De vele kleine silhouetten, grafisch weergegeven, getuigen van drukte en uitgelatenheid. Monet wist de vluchtigheid en de bewegingen op een bepaald moment in dit schilderij soepel te vangen en vast te leggen.

Het station, Saint-Lazare

Monet legde de spoorweg, een van de fundamenten van de industriële revolutie, meerdere keren vast. Hij werd gefascineerd door de trein, een transportmiddel dat het leven van een generatie veranderde.

In La Gare St, Lazare (1877) geeft Monet de magie van het station, de kathedraal van de nieuwe mensheid, weer. Afgebeeld is een deel van het station dat gereserveerd was voor de lokale lijnen. Monet besteedt veel aandacht aan het station, het nieuwe bouwwerk dat Parijs een heel ander aanzien gaf. In deze nauwgezette compositie neemt de trein een centrale plaats in. Klaarblijkelijk wilde Monet de rol van de locomotief, een donkere massa die door de stoom slechts vaag zichtbaar is, verheerlijken. De menigte passagiers is gereduceerd tot rode of blauwe stipjes.

Het schilderij werd in 1877 getoond op de derde impressionistische tentoonstelling. Een van de recensenten schreef dat je het gerommel van de binnenrijdende treinen kon horen en de rookwolken kon zien opstijgen. De schilder van dit moderne, prachtige schilderij had, volgens de recensent, de poëzie van de stations ontdekt.

Waterlelies in Giverny

In 1883 huurde Monet een huis in Giverny, in Normandië. Hij zou er tot zijn dood in 1926 blijven wonen, samen met zijn tweede vrouw Alice Hoschedé, een weduwe die dertig jaar jonger was dan hem.

Tuinieren nam in het leven van Monet een belangrijke plaats in. Hij liet een watertuin aanleggen. Een Japanse kunsthandelaar en verzamelaar stuurde hem zeldzame bloemen en planten uit Japan. Om van de bloei van de waterlelies te kunnen genieten, bouwde hij een brug over de vijver.

Vanaf 1900 richtte Monet zich steeds meer op het schilderen van zijn schitterende tuin. Zijn na zijn zeventigste geschilderde bruggetjes en waterlelies, meer afgebeeld dan enig ander onderwerp, laten zien dat Monet nooit is opgehouden met zijn zoektocht naar de oneindige betovering van alles wat hij ziet.

Het thema van de brug maakt tegen het eind van zijn leven plaats voor de waterlelies. Hoewel hij aan staar leed en steeds minder ging zien, leed zijn vaardigheid om te schilderen er niet onder. Met een stevige penseelvoering maakt hij de weerspiegeling van het water op Nymphéas à Giverny (1916) zichtbaar. Ook voorziet hij de waterlelies van details. De donkergroene tinten geven een effect van diepte en vormen een contrast met de blekere waterlelies. Door de vluchtige penseelstreken lijkt het of de bladeren los op het doek zijn aangebracht. Het schilderij lijkt opgebouwd uit verschillende lagen.

Lees verder

• Schilders 19e eeuw: Impressionist Edgar Degas
• Schilders 19e eeuw: Edouard Manet - Le déjeuner sur l'herbe
• Schilders 19e eeuw: impressionist Paul Cézanne
• Schilderkunst 19e eeuw: de schilders van het pointillisme