Schilders 20e eeuw: De Weense schilder Gustav Klimt

Gustav Klimt hoorde bij de fraaie stad Wenen van rond 1900, met zijn elegante gebouwen en innovatieve architectuur. Klimt, opgeleid aan een school voor kunstnijverheid, begon zijn carrière met het decoreren van gebouwen in Wenen. Hij was oprichter van de Sezession-beweging, die streefde naar vernieuwing in de kunst. Klimt had veel succes met zijn schilderijen van elegante dames. Later ging hij ook landschappen schilderen. Zijn schilderijen van fatale vrouwen en waternimfen tonen zijn voorkeur voor de Byzantijnse kunst met zijn goud en mozaïek.

Het elegante Wenen van rond 1900

Tegen het einde van de negentiende eeuw was het voornamen en keizerlijke Wenen, hoofdstad va het Oostenrijk-Habsburgse rijk en vaste residentie van de Habsburgers, een stad met een centrum van elegante, statige gebouwen en vermaak. In de laatste twintig jaren van de negentiende eeuw was de stad was de stad van Mahler en Freud ook de stad van innovatieve architectuur, zoals de aanleg van indrukwekkende Ringstrasse, en van industrialisatie.

Het einde van het Oostenrijkse-Hongaarse rijk was in zicht.Toch was Wenen een vruchtbare voedingsbodem voor een hele generatie dichters, architecten en schilders. Ook Klimts kunst komt uit deze broedplaats voort.

De jeugdjaren van Gustav Klimt

Gustav Klimt werd in 1862 geboren in Wenen, als tweede van zeven kinderen. Zijn vader was edelsmid en goudgraveur. Na de lagere school gaat Klimt naar de Bürgeschule (middelbare school). Daar valt hij op door zijn tekentalent. Zijn arme familie moedigt hem aan om voor een artistieke loopbaan te kiezen. In oktober 1876 slaagt Klimt met uitstekende cijfers voor de Kunstgewerbeschule (een kunstnijverheidsschool). Zijn broer Ernst wordt in 1877 toegelaten tot dezelfde school.

De decoratieschilder Gustav Klimt

Een leraar van Klimt, Laufberger, zorgt er in 1879 voor dat de gebroeders Klimt en Frans Matsch bepaalde opdrachten krijgen. Ze maken onder ander muurschilderingen voor de binnenplaats van het Kunsthistorisches Museum in Wenen. Daarnaast voltooien de drie studenten nog andere opdrachten.

In 1883 richt Klimt samen met zijn broer Ernst en de schilder Frans Matsch het Kunstenaarsgezelschap op dat gespecialiseerd is in schilderingen voor theaters en musea. In 1886 krijgt het Kunstenaarsgezelschap de belangrijke opdracht om de fronton- en plafondgedeelten van de trapportalen van het Burgertheater te beschilderen. Een andere belangrijke opdracht, in 1890, is het maken van muurschilderingen in het trappenhuis van Kunsthistorisches Museum, muurschilderingen die de ontwikkeling van de kunst tonen van het oude Egypte tot de zestiende eeuw. Het kunstenaarsgezelschap kan door het succes van de muurschilderingen in het Burgertheater en het Kunsthistorisches Museum verhuizen naar een groter atelier.

De Wiener Sezession

Diverse groepen schilders in München, Berlijn en Wenen breken in het laatste decennium van de negentiende eeuw met de kunst van de officiële academies. Ze groeperen zich onder de naam Sezession, een naam die duidt op afsplitsing. De Weense Sezession, met Gustav Klimt als eerste voorzitter, werd in 1897 opgericht. Klimt wil Wenen op artistiek vlak aanzien geven. Dat kan worden bereikt door avant-gardistische ideeën over kunst uit te dragen en contact te zoeken met andere progressieve kunstenaars in Europa.

Hun nieuwe esthetische programma (nieuwe opvatting over kunst) kunnen de leden van de Sezession bekend maken via hun in 1898 opgerichte tijdschrift Ver Sacrum, met Klimt als een van de belangrijkste medewerkers. Hun nieuwe kunst wordt getoond op Sezesssion-tentoonstellingen. De eerste Sezession-tentoonstelling in 1898 trekt liefst 57.000 bezoekers. Van de 534 tentoongestelde werken worden er 218 verkocht.

De Weense Sezession krijgt in 1899 een nieuw eigen gebouw, ontworpen door Maria Olbrich. Het gebouw wijkt af van de traditionele architectuur van het Oostenrijks-Hongaarse rijk. De gouden koepel van het gebouw doet denken aan een tempel. Een van de kamers van het gebouw wordt door Klimt gedecoreerd met een fries dat gewijd is aan de organist Ludwig van Beethoven en zijn Negende Symfonie.

Schilderijen van Gustav Klimt

Portretten van elegante vrouwen

Klimt is een uitstekend portretschilder. Hij had veel succes met zijn fraaie portretten van geraffineerde Weense vrouwen in elegante gewaden.

Rose von Rosthorn, een mooie, intelligente vrouw, poseert in 1901 voor Klimt. Ze is gekleed in een elegante zwarte jurk met glinsteringen, een nauwsluitende taille en een diep decolleté. Een halsketting van parels met een gouden sluiting, armbanden, oorbellen en ringen met briljanten en goud verwijzen naar haar sociale status. Ze houdt haar rechterhand lichtjes op een fauteuil, een ook op andere portretten van Klimt aanwezig element.

Vaak werd gedacht dat Klimt, die een reputatie had als vrouwenversierder, liefdesaffaires had met de vooraanstaande dames die hij portretteerde. Een relatie met Rose von Rosthorn-Friedmann is nooit bewezen. Wel heeft ze model gestaan voor het schilderij Waternimfen (zilvervissen) uit 1899. Ze is daar afgebeeld als femme fatale die de gedaante aanneemt van een waternimf.

Schilderijen van slangenvrouwen of waternimfen

Klimt gebruikt niet zelden het water om sensuele en verontrustende vrouwen weer te geven. Een fraai voorbeeld is Waterslangen II uit circa 1907.

De toeschouwer ziet hoe enkele gestileerde vrouwenfiguren zich doelloos door het water bewegen. Het weelderige rode haar, getekend met golvende lijnen, wordt gezien als een van de fysieke kenmerken van een femme fatale rond 1900. De rode haren, gestifte lippen en het gewelfde achterwerk en de suggestie van aanraking tussen de vrouwen geeft het schilderij een erotische uitstraling.Opvallend is het contrast tussen de lichte huid van de vrouwenlichamen en de fonkelende kleuren eromheen. De gouden draden, veelkleurige bloemen, sterren en spiralen verraden de opleiding van Klimt aan een school voor kunstnijverheid.

Schilderijen van landschappen

Klimt begint pas laat met het schilderen van landschappen. Aan de Weense kunstnijverheidsschool gaan de studenten niet, in tegenstelling tot de leerlingen aan Parijse scholen, de natuur in om er onder toezicht van hun ateliermeesters te schilderen. Hij schildert zijn meeste landschappen in zijn zomervakanties in de omgeving van de Altersee in Opper-Oostenrijk.

De grote populier II (1903) is een schilderij van een enorme zwarte populier. in de avondschemering bij naderend onweer. Het onweer kondigt zich aan door een donkere hemel en door de schijnbare beweging van de enorme populier. De horizon in dit schilderij is beduidend lager dan in andere door Klimt geschilderde landschappen. Ook is dit een van de weinige schilderijen van Klimt waar klimatologische omstandigheden veranderingen aanbrengen in de natuur. Zijn andere landschappen laten doorgaans een statische, onverstoorbare natuur zien.

Het beroemde schilderij De kus

Klimt had een fascinatie voor Byzantijnse kunst (goud en mozaïek). Het schilderij De kus (1907) is het hoogtepunt van de 'gouden periode' van Klimt. De achtergrond van het schilderij is een mozaïek van gouden muntstukjes.

Tegen een weelderige achtergrond zijn twee omhelzende geliefden weergegeven. Ze lijken te zijn omhuld door een goden cocon. Alleen hun hoofden en handen steken naar buiten. De kus, een van de spaarzame gebaren die in de loop der eeuwen niets aan kracht heeft ingeboet, wordt versterkt door de rijkdom van het schilderij. Het schilderij geeft een romantische kijk op de relatie tussen man en vrouw, een gevoel van tijdloosheid.

Bij deze ontmoeting tussen twee geliefden speelt de man een dominante rol, want hij trekt met een krachtig gebaar de vrouw naar zich toe om haar te kussen. Ze is dus niet de fatale vrouw van de eerder door Klimt vervaardigde schilderijen.

De laatste jaren van Gustav Klimt

Rond 1910 is het enthousiasme en optimisme van de Weense Sezession, met zijn overdreven stilering en verfraaiing van het dagelijks leven, voorbij. Veel vrienden van Klimt vertrekken naar het buitenland. Klimt blijft echter in Wenen. Zijn stijl is inmiddels ouderwets. In Wenen wordt zijn werk niet meer gezien als avant-gardistisch. Zijn kunst krijgt, paradoxaal genoeg, in die jaren wel internationale erkenning. Zijn schilderijen zijn gewild bij verzamelaars en musea. Op tentoonstellingen in het buitenland wordt zijn werk goed ontvangen en gewaardeerd. Ook worden er artikelen over zijn sublieme kunst gepubliceerd.

Tijdens zijn werk verrast de dood Klimt op 6 februari 1918. In zijn atelier vindt men een groot aantal onvoltooide werken.

Lees verder

• Schilders 20e eeuw: de Oostenrijkse schilder Egon Schiele