De wereld van de symboliek: de Gelegenheid

De Gelegenheid is de personificatie van het ‘vluchtige moment’ in het leven, het moment waarop je je kans gewoon moet grijpen voordat het voorbij is. Als je het juiste moment herkent, kun je er namelijk je voordeel mee doen. In de oudheid werd de Gelegenheid wel gepersonifieerd door Occasio en Kairos. Kairos was het jongste goddelijke kind van Zeus.

Symbool en symboliek

De Gelegenheid (Occasio of Tempus) wordt altijd zeer treffend en herkenbaar weergegeven. Het is dan een jong meisje met een kaal achterhoofd en een lange haarlok over haar gezicht, een meisje dat evenwicht zoekt op een rollende wereldbol. Een treffend beeld van iets dat er nu nog is, maar zo weer weg kan zijn. Als je je wensen in vervulling wilt laten gaan, moet je dus meteen handelen, is het idee hierachter. De Gelegenheid is dan het juiste moment om iets voor elkaar te brengen, iets te doen en niet af te wachten. Het beeld dat zo opkomt is vergelijkbaar met ons spreekwoord het ijzer smeden als het heet is. Het is vergelijkbaar met het hebben van de juiste timing, het kan immers zo weer weg zijn. Voordat je het door hebt is het er niet meer, is het weg, is het uit het oog verdwenen, leeft het niet meer.

Kairos

In de klassieke oudheid wordt de Gelegenheid vooral weergegeven als Kairos die een weegschaal in evenwicht probeert te houden. Het Griekse begrip kairos staat voor de overtuiging dat alles wat in ons leven gebeurt onderworpen is aan een door het noodlot vastgelegde symmetrie. Zaken moeten in evenwicht zijn en af en toe wordt door de natuur of door een van de goden aan de mensen een handreiking gedaan om dit tot stand te brengen. Dan wordt door de goden een plaats aangewezen waar zij – als de mensen deze plaats als zodanig onderkennen als de speciaal aangewezen plaats – door doelbewuste handelingen deze loop van de gebeurtenissen nog gunstig kunnen beïnvloeden. In feite gaat het om een tijdstip dat door de mensen die voldoende alert zijn, herkend kan worden als het moment waarop een bepaalde handeling ook een bijzondere kans op succes heeft. Niet gehandeld is dan ook een kans gemist.

Vluchtig het moment grijpen is voorbij in de middeleeuwen

De vluchtigheid die de Gelegenheid kenmerkt, is niet altijd even gewaardeerd geweest in de wereld. In de middeleeuwen (ca. 500 tot ca. 1500) bijvoorbeeld werd het ‘carpe diem-karakter’ dat staat voor pluk de dag en het leven laten aankomen op de toevalligheid der dingen, een beetje verafschuwd en ingeruild voor de standvastigheid van de Deugd en regelmaat. De Gelegenheid werd ter zijde geschoven, het hoorde niet het was taboe.

Weergave van de Gelegenheid in de kunst

Kairos met zijn weegschaal, de rollende wereldbol, beide symbolen zijn te zien op vele schilderijen. Vooral in de Renaissance werd de Gelegenheid in de moraliserende en allegorische taferelen als zodanig verwerkt. Vanaf toen kwam er weer een omslag in het denken, waarbij meer de nadruk werd gelegd op de positieve waarde van het vermogen om de juiste momenten te herkennen en er naar te kunnen handelen. Het werd weer als een vaardigheid gezien om te kunnen improviseren en niet meer als een symbool van een vorm van losbandigheid. Deze positieve omslag is heden ten dage nog steeds herkenbaar. Zo heet de catechistenopleiding van het bisdom Roermond nog steeds Kairos. Wie had dat kunnen denken?

Slot

De Gelegenheid is heeft niet altijd de zelfde betekenis en waardering gekend. Waar heden ten dage het improviseren als een deugd wordt gezien, was de Gelegenheid in het verleden vaak een ondeugd. In de kunstuitingen zien we de Gelegenheid op meerdere manieren terug. Let er ook eens op als je een schilderij of tekening uit het verleden bekijkt, dat is zeker de moeite waard.