De spiegel en Narcissus of narcisme

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste van het hele land? De spiegel staat gelijk aan ijdelheid, narcisme, Narcissus, voorzichtigheid en reflectie. De spiegel is een veel gebruikt symbool en daarmee een krachtig symbool in onze samenleving en het narcisme of een overtrokken zelfbeeld. De spiegel heeft de schilderkunst een behoorlijke oppepper gegeven. Narcissus, het narcisme en de spiegel worden nog alle dagen herkend en in de kunst verbeeld.

Narcissus en narcisme

Bekend is het verhaal van Narcissus, die niet kon ophouden met naar zichzelf te kijken. Volgens de mythe was deze jongeman beeldschoon. Narcissus was de zoon van riviergod Kefisus en de nimf Leriope. Hij had grote krullen in het haar, was zongebruind, altijd buiten en had een gespierd lichaam. Een natuurmens en mensenschuw. Het verhaal wil dat hij, moe van het jagen, zich voorover boog en zijn eigen spiegeling zag in het water. Onveranderd bleef hij daar zitten, in bewondering starend naar de heldere ogen en het krullende haar van deze verschijning. Hij werd verliefd op deze persoon in blakende gezondheid en conditie. Hij werd verliefd op zichzelf. Later bleek dit een door Aphrodite opgelegde straf te zijn voor zijn vermeende arrogantie. Op een gegeven moment verloor Narcissus zijn evenwicht, viel in het water en verdronk. Afgeleiden voor de liefkozing van het zelfbeeld zijn de woorden narcist, de narcis als bloem en narcisme.

Andere uitleg mythe

Er is ook een andere uitleg bekend. Telkens als hij zijn lippen naar het water bracht in een poging om de verschijning te kussen, vluchtte deze weg. De beeltenis kwam pas terug als het water weer kalm was en trok telkens opnieuw zijn aandacht. Narcissus bleef onophoudelijk naar het water kijken. Hij dacht noch aan eten noch aan drinken, of aan rust. Hij was werkelijk gebiologeerd door de verschijning in het water. Dit duurde maar en dit duurde maar. Narcissus takelde steeds verder af. Hij verloor zijn kleur, zijn levenskracht en zijn schoonheid. Uiteindelijk kwijnde Narcissus helemaal weg en stierf. Hoe het ook zij, het liep slecht met Narcissus af.

Sneeuwwitje

En wie kent niet het sprookje van Sneeuwwitje met haar toverspiegel?

Beetje zwartgallig

Er zijn allerlei wat zwartgallige en negatieve associaties. IJdelheid en hoogmoed werden al vele malen en op vele manieren uitgebeeld. Zo was een rechtstreekse aanblik van de goden op straffe van de dood, blindheid of verderf onmogelijk. Via een spiegel mocht weer wel.

Positief

Tegelijkertijd werd de spiegel ook gezien als symbool van voorzichtigheid, zelfkennis en zelfreflectie. Ook dit zien we veel op afbeeldingen terug en wordt vaak als terugkerend thema in de literatuur gebruikt. Van oudsher beschermt de spiegel ons ook tegen kwade invloeden van buiten af. Zo is bijvoorbeeld de Pah Kwah spiegel een oud Chinese bescherming tegen kwade invloeden van buiten, die voor een raam of deur moet worden gehangen.

De spiegel in de schilderkunst

In het begin van de 16e eeuw heeft de spiegel schilders nieuwe mogelijkheden geboden om nog natuurlijk getrouwer te schilderen. Zo was het namelijk mogelijk om een extra dimensie aan het schilderij toe te voegen. Voorwerpen en taferelen werden nu vanuit meerdere gezichtspunten in beeld gebracht.

Lees verder

• De symboliek: het labyrint
• Treed in de wereld van de symboliek: de dageraad
• De wereld van de symboliek: de Gelegenheid