De ontbrekende meters film van Metropolis

Metropolis, het is een van de belangrijkste films uit de geschiedenis. De Duitse filmmaker Fritz Lang (1890-1967) maakte deze legendarische 153 minuten durende sciencefictionfilm in 1927. Hij wist het voor die tijd astronomische bedrag van vijf miljoen rijksmark los te krijgen van een Duitse filmstudio. Het was een gigantisch project. 36.000 Figuranten werden ingezet, vijfhonderd kilometer film werd gebruikt. Unesco nam Metropolis als eerste film op op de Werelderfgoedlijst. Het is sciencefiction met een sociale inslag. De film gaat over een metropool in 2026 met enorme wolkenkrabbers, waar de bewoners zich vervoeren in vliegende auto’s. Onder, in de diepte van de stad wonen de arbeiders die dagelijks hun afstompende arbeid verrichten in geestdodende fabrieken. Heerser van de stad is de dictatoriale Joh Fredersen. Zijn zoon Freder valt echter op het arbeidersmeisje Maria en daalt af in de onderwereld om haar te zoeken. Hij ziet daar de omstandigheden waarin de werkers moeten leven en ontwikkelt zich tot pleitbezorger van betere leefomstandigheden. De arbeiders komen in opstand. Pa Fredersen laat een geleerde, die later een verrader blijkt, een robot ontwikkelen die de muitende arbeiders zal tegenhouden. Uiteindelijk wordt de robot op een brandstapel gezet en loopt het allemaal goed af voor zowel vader als zoon Fredersen en de arbeiders. Alleen de slechte geleerde komt om.

Metropolis in première

Op 10 januari 1927 ging Metropolis in première in Berlijn, met president Hindenburg en de hele Duitse regering in de zaal. Ondanks hun enthousiaste staande ovatie, liep de film bij het grote publiek daarna matig. Voordat de film werd vertoond buiten Berlijn, moesten er concessies worden gedaan aan bioscoopeigenaren die vonden dat een film van 153 minuten te lang was; 90 minuten was in hun ogen het maximum. Bovendien vertoonden veel bioscopen de stomme film op het hogere tempo van de net opkomende geluidsfilm waardoor de bewegingen in de oorsponkelijke film onnatuurlijk snel waren. Hierdoor zagen maar weinigen buiten Berlijn de originele versie.

Geen nazifilm

Hitler was diep onder de indruk van de oorspronkelijke versie: ‘Dit is de man die onze nazifilms gaat maken’, zei hij na afloop tegen Goebbels. Er zitten elementen in de film die je kunt verwarren met de nazi-ideologie. De Wagneriaanse muziek, de bombastische architectuur en de in de pas lopende mensenmassa’s. De ‘arische’ zoon neemt het op tegen de verraderlijke geleerde die volgens de nationaal-socialisten duidelijk Joodse trekken heeft. Op zijn deur staan pentagrammen die je eenvoudig verwart met een davidster. Goebbels bood Lang later, in 1933 de positie aan van staats filmregisseur maar Lang weigerde en vluchtte via Parijs naar Hollywood.

Ruim eenderde er uit geknipt

Financieel was Metropolis een tegenvaller. De filmstudio verkocht uit geldnood de rechten aan het Amerikaanse Paramount.
Om de film aantrekkelijker te maken voor het grote publiek knipte de Amerikanen er ruim eenderde uit. Het verhaal werd hierdoor weliswaar eenvoudiger maar veel scènes sloten niet meer op elkaar aan. De kritiek na de première van de nieuwe, eenvoudiger versie was dan ook niet van de lucht. Zelfs Lang zelf nam afstand van deze versie. De New York Times kraakte de film: ‘een technisch wonder op lemen voeten’ en de Britse kritiek sprak van ‘de idiootste film ooit gemaakt’.

Verminkte versie

Daarna was van Metropolis enkel een verminkte versie in omloop. Pogingen de film te restaureren en repareren slaagden nooit helemaal. Ook in de DDR waagde men pogingen. Zelfs Hollywoodcomponist Giorgio Moroder (hij schreef de muziek voor onder meer Scarface en Flashdance) reisde in 1984 de wereld af op zoek naar het ontbrekende derde deel maar slaagde evenmin.

Cultureel erfgoed

De Duitsers hadden zich inmiddels ook ontfermd over dit cultureel erfgoed. Het duurde tot 2001 voordat Duitse restaurateurs Metropolis grotendeels hadden gereconstrueerd. Die versie duurde 124 minuten en ging weer in première. Op de begintitel stond dat ‘ruim een kwart van de film als verloren moet worden beschouwd’. Althans, dat dacht men, tot 2008.

Argentijnse vondst

Een onbekend filmmuseum uit Buenos Aires meldde de Duitse restaurateurs over een complete Metropolis te beschikken. De in geldnood verkerende studio had destijds, naast Paramount, stiekem ook een Argentijnse bieder de film verkocht. Helemaal compleet is Metropolis nog niet. De film was oorspronkelijk 4.189 meter lang, de Paramountversie 3.241 meter. Met de Argentijnse vondst ontbreken nog 200 meter, een paar minuten.

Experts verwachten niet dat ze die nog vinden. Maar de melding dat dit deel ‘als verloren moet worden beschouwd’, zal niet meer op de begintitel komen.