Verf, alles over vroeger en nu

Voor verf gaan wij gewoon naar de bouwmarkt. Maar hoe deden ze dat vroeger eigenlijk? Smeren we nog net als vroeger? En hoever zijn we ontwikkeld qua verf vandaag de dag?

Tik een eitje

Waar denk jij aan bij de combinatie van verf en eieren? Grote kans dat 'Pasen' als eerste in je opkomt. Dan beschilderen we eieren in de vrolijkste kleuren. Toch hadden verf en eieren eeuwenlang veel meer met elkaar te maken. Eigeel is namelijk een bestanddeel van tempera. En zo heet de verf die tot aan de Renaissance (rond de 15e eeuw) door kunstschilders het meest word gebruikt. Daarna bleek olieverf voor de meeste kunstschilders toch geschikter. Tempera is vaak een mengsel van pigmentkorrels, water en eidooier. Het eigeel werkt als een bindmiddel voor de verf. Er bestaan meerdere recepten hoe je het eigeel daarvoor moet prepareren. Sommige recepten schrijven naast eigeel regenwater voor, of zelfs bier en wijn. Een groot nadeel van tempera is dat de verf heel snel droogt. Daardoor moet de kunstenaar telkens opnieuw verf aanmaken. En eenmaal op ht doek aangebracht is het al snel niet meer mogelijk om aanpassingen te doen. Terwijl olieverf langzaam droogt, zodat de schilder steeds veranderingen aan kan brengen. Toch zijn er ook nu nog kunstenaars die werken met eiverf. Vooral iconen (afbeeldingen van heiligen) worden nog vaak met tempera gemaakt.

Natuur geeft kleur

Waarmee verfden mensen voordat ze verf uit een potje haalden? De natuur was een grote leverancier van kleurstoffen.

Bloed

Om rotstekeningen te maken, werd in de prehistorie vaak bloed gebruikt. Die kleurstof voor verf heeft ieder mens nou eenmaal altijd bij de hand.

Aarde

Ook aarde is veel als grondstof voor verf gebruikt. Gele en ronde oker zijn bekende voorbeelden. De brokken aarde worden eerst gedoogd en vermalen, onder meer om kleding te verven. Maar ook prehistorische rotsschilderingen van de Aboriginals in Australië zijn bijvoorbeeld met oker gekleurd.

Steen

Al eeuwenlang worden mineralen uit stenen gebruikt als kleurstof. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de lazuursteen of lazuriet, die onder meer in Afghanistan en Chili voorkomt. De steen wordt vermalen tot een poeder dat een blauwe kleur geeft.

Planten

Henna ken je vast wel. Die kleurstof wordt gewonnen uit de hennastruik. Maar ook de meekrap is een kleurrijk plantje. Uit de wortels van de meekrap werd vroeger volop rode kleurstof gehaald, ook in Nederland. En voor blauwe spijkerbroeken heb je indigo nodig. Dat wordt nu kunstmatig gemaakt, maar voorheen werd indigo uit planten (zoals de indigostruik) gewonnen.

Oplosmiddel maakt hersenziek

Misschien ken je het wel: dat zweverige, soms misselijke gevoel na een dagje schilderen. De boosdoeners zijn de organische oplosmiddelen in verf, zoals terpetine. Gelukkig is verf met schadelijke oplosmiddelen voor beroepsschilders in Nederland officieel verboden. Want wie daar langdurig aan wordt blootgesteld, kan last krijgen van geheugenproblemen en concentratiestoornissen. Of van verstoringen in de psychomotoriek, het stuk van het brein dat je bewuste bewegingen aanstuurt. Zo iemand kan dus te maken krijgen met onwillekeurige bewegingen. Dit zijn alemaal symptomen van de 'schildersziekte'. Met een officiële naam wordt die het organisch psychosyndroom genoemd (OPS). Nu zijn de verschijnselen van de schildersziekte al langer bekend, maar de oorzaak van de aandoening was lange tijd controversieel. Pas in 2008 is het verband tussen organische oplosmiddelen en blijvende hersenschade voor het eerst wetenschappelijk vastgesteld. Onderzoekers van het Amsterdamse Academisch Medisch Centrum onderzochten de hersenen van 3 groepen deelnemers. De eerste groep betrof OPS-patiënten. De 2e groep bestond uit schilders die jarenlang met ongezonde verf hadden gewerkt, maar zelf nog nergens last van zeiden te hebben. De 3e onderzoeksgroep bestond uit timmerlieden. De hersenscans van OPS-patiënten lieten duidelijke afwijkingen zien. Vooral in der hersengebieden die betrokken zijn bij psychomotoriek, aandacht en informatieverwerking. Maar dat was niet alleen het geval bij de groep OPS-patiënten. Want hoewel groep 2, de schilders, nog geen symptomen van OPS vertoonde, liet hun hersenweefsel al afwijkingen zien. Een duidelijke indicatie dat verf de hersenen blijvend kan beschadigen. Met de hersenen van de timmermannen was namelijk niks mis.

Supersnelle verf

Spelen Nederlanders geen rol in de Formule 1? Dat had je gedacht. De Nederlander Mark Korsmit van chemieconcern Akzo-Nobel is voor het succesvolle McLaren-team van grote waarde. Samen met collega's ontwikkelde hij speciale verf voor de bolides van McLaren. Na één raceseizoen met die geheimzinnige verf mag Korsmit er iets over onthullen. De afwerklaag is uitermate glad, want de auto moet natuurlijk optimaal gestroomlijnd zijn. Maar het geheim zit hem vooral in het gewicht van de verf. De lak is significant lichter dan normaal. Dan moet je echt denken aan één kilo verschil per auto. Omdat er een minimumgewicht voor Formule 1-auto's is, betekent dat dat het team die kilo in andere onderdelen kwijt kan, die de auto sneller kunnen maken. Maar de lak biedt nog een voordeel. Het aanbrengenvan de verf gaat 2 keerzo vlug als normaal. In 4 uur is de verf opgebracht en droog. De verf wordt als laatste op de auto aangebracht. Daarna kun je geen technische aanpassingen meer doen. Het McLaren-team heeft daar voor een race dus langer de tijd voor dan andere teams. Dat soort winst kan in het Formule 1-circuit net het verschil maken. Al blijft het racen natuurlijk ook mensenwerk. Waar McLaren-coureur Lewis Hamilton in 2008 nog wereldkampioen werd, eindigde hij in 2009 op de 5de plek. Ondanks die snelle verf op zijn wagen.

Nieuw verfje

Hoe oud verf ook is, er zijn nog steeds innovaties op verfgebied. Producenten proberen vooral de kwalijke reuk weg te nemen die verf lange tijd had. 3 spectaculaire verfsoorten die recent op de professionele markt verschenen:

Gladde verf

Verf die zo glad is dat er niets aan blijft kleven of hangen. AkzoNobel ontwikkelde deze spekgladde coating (intersleek geheten) voor schepen. Voordeel is dat er werkelijk niets aan de boten blijft plakken. Zelfs geen plankton, schelpdieren of zeewier. Hierdoor varen schepen met minder weerstand door het water. Extern onderzoek wijst uit dat ze zo 6 tot 8 procent brandstof kunnen besparen.

Vliegende verf

Een superdunne lak voor vliegtuigen die gewicht en dus brandstof bespaart. Speciaal voor de luchtvaart is de coating Aviox Finish ontwikkeld. De verf kan bijvoorbeeld voor een Boeing 747 duizenden liters kerosine per jaar schelen.

Lichtgevende verf

Lichtgevende verf bestaat natuurlijk al langer. Maar verf die 12 uur lang licht geeft in het donker? De makers van veiligheidsverf Sustalite claimen dat je de verf 500 meter verderop nog kunt zien. Dankzij de luminiscerende kristallen in de verf. Die laden zich op als er licht op schijnt.