Max Ernst en 'Die Geburt der Turmuhr'

Max Ernst was een Duitse surrealistische kunstenaar uit het begin van de 20e eeuw. Hij maakte zijn kunst in verschillende technieken, die hij zelf ook had ontwikkeld, waaronder frottage. Deze techniek, gecombineerd met heliogravure heeft hij gebruikt voor 'Die Geburt der Turmuhr' uit 1926. In deze prent, die te zien is in museum Boymans-van Beuningen, wordt zijn vogel Lobke afgebeeld.

Voorstelling

Max Ernst heeft voor de heliogravure Die Geburt der Turmuhr (1926) gekozen voor een centrale positie van de vogel, met aan de buitenzijde een donker vlak. Opvallend is dat de vogel met zijn buik op het kruispunt van het vlak staat, waardoor er aan de bovenzijde weinig ruimte over is, terwijl aan de onderzijde een grote lege ruimte is. Er wordt slechts gebruikt gemaakt van de zwarte kleur van de inkt en de witte kleur van de drager. Niet alle delen zijn hetzelfde van kleur: Donkere delen bevinden zich aan de buitenzijde, in de kop en aan de rechterzijde van het lijf van de vogel, terwijl de vleugels, het midden van de buik en de poten grijs zijn. De heliogravure bevat geen dieptewerking. Strakke rechte lijnen komen voor, maar ook ronde, losse lijnen. Zeer opvallend is de structuur van het afgedrukte beeld: Nerven zijn namelijk zichtbaar.

Iconografie

Voor de iconografie gaan we terug naar het jaar 1905. In dat jaar stierf de favoriete Kaketoe van Max Ernst in dezelfde nacht als zijn zusje Loni geboren werd. Door deze gebeurtenis trad er voor Max Ernst verwarring op tussen mensen en vogels, wat in zijn werk terug komt als Loplop, een vogel die zijn alter-ego symboliseert . Daarnaast staat de vogel symbool voor vrijheid en oneindigheid. Echter zit de vogel hier gevangen tussen twee muren, waardoor het niet vrij is .

Techniek

De gebruikte techniek is heliogravure, wat een combinatie is van fotografie en diepdruk. In deze heliogravure wordt gebruik gemaakt van het negatief van een frottage. Het is duidelijk te zien dat voor de frottage hout is gebruikt. De nerven zijn namelijk goed zichtbaar. Ook is er een sterk contrast aanwezig, wat een gevolg is van het procedé: De belichtte zilvernitraatkristallen in het carbon van de gelatine worden omgezet in zilver. De niet belichtte zilvernitraat kristallen die onder het negatief van de frottage zitten, worden met behulp van een chemisch middel weggehaald. Vervolgens wordt de koperen plaat in een bad met Salpeterzuur gelegd, en de plaat wordt aangevreten op de onbeschermde delen. De koperen plaat wordt vervolgens in geïnkt en afgeslagen, zodat alleen in de kanaaltjes inkt ligt. Daarna gaat de plaat met daarop een vel papier in de pers en worden de in geïnkte lijnen afgedrukt .
Deze techniek werd door Max Ernst gebruikt om bepaalde effecten te creëren. Allereerst moet gezegd worden dat Max Ernst vrij experimenteel was aangelegd, wat overeen komt met zijn surrealistische stijl . Door zijn experimenten ontdekte hij ook de frottage techniek . Deze paste hij vervolgens toe in heliogravure, waarbij het procedé van het afspoelen van de onbelichte zilvernitraatkristallen, niet geheel in eigen hand ligt, omdat er bijvoorbeeld altijd kristallen kunnen zijn, die wel belicht hadden moeten worden, maar niet belicht zijn, en daardoor worden afgespoeld. Helaas kan ik hiervan geen voorbeeld noemen in deze heliogravure. Een ander effect dat wel heel duidelijk zichtbaar is, is de frottage techniek die Max Ernst heeft toegepast. De frottage techniek op hout geeft het persoonlijke en onderbewuste weer. Het presenteert de surrealistische theorie over het onderbewuste en het automatisme .