De Emmaüsgangers, een vervalste Vermeer

Museum Boijmans Van Beuningen deed in 1937 een gigantische miskoop door voor 540.000 gulden het schilderij De Emmaüsgangers aan te kopen. Het schilderij zou door Johannes Vermeer gemaakt zijn en moest even beroemd worden als De Nachtwacht van Rembrandt. Maar het bleek gemaakt te zijn door de meestervervalser Han van Meegeren die meer vervalsingen had verricht en tijdens het uitzitten van zijn straf in de gevangenis stierf aan een hartaanval.

Miskoop De Emmaüsgangers

De toenmalige directeur van het museum Dirk Hannema, zorgde voor de zwartste bladzijde uit het bestaan van het museum. Hannema was dolblij met de aankoop omdat de eerder ontdekte Vermeers allemaal naar Amerika gingen. Als jonge museumdirecteur moest hij Boijmans Van Beuningen op een hoger plan zien te brengen met belangrijke aankopen. Hij reisde eerst naar Parijs waar hij het schilderij in een donkere kluis bekeek. Daarna kreeg hij het twee weken mee naar Nederland om de echtheid te controleren. Door het grote enthousiasme over de ontdekking van de Vermeer en de wens het doek naar Nederland te krijgen, verdween het kritische vermogen van Hannema. Geldschieters oefenden grote druk uit en Hannema kocht het schilderij.

Twaalf vervalsingen toegegeven door Han van Meegeren

De vervalsing werd pas in 1945 ontdekt. Van Meegeren werd toen als vervalser ontmaskerd doordat een schilderij uit de collectie van nazi-kopstuk Goering als vervalst werd herkend. Met het schilderij Christus met de overspelige vrouw, had hij Goering voor het lapje weten te houden. Dat maakte hem in plaats van een crimineel tot een held. Het aantal vervalsingen dat Van Meegeren (1889-1947) heeft gemaakt is niet precies bekend.

Tijdens zijn rechtszaak heeft hij twaalf vervalsingen toegegeven. Maar hij was al vanaf de twintiger jaren van de vorige eeuw actief. Naast werken van Vermeer vervalste hij in zijn atelier in Nice ook werken van Frans Hals, Pieter de Hooch en Terborgh. Om bewijs te verzamelen of Van Meegeren wel een echte vervalser was, moest hij van zijn rechters een voorbeeldschilderij maken. Hij werd daarna tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld maar kon die niet uitzitten omdat hij in zijn cel stierf aan een hartaanval.

Geraffineerde methode

De methode waarmee Han van Meegeren vervalste was zeer goed uitgedacht. Hij kocht eerst een schilderij uit de 17e eeuw en schuurde de verf er af. Daarna maakte hij verf volgens een laatmiddeleeuws recept en vermengde dat met vloeibaar kunsthars. Vervolgens schilderde hij een doek met dezelfde penselen die toentertijd werden gebruikt. Het beschilderde doek werd in een oven gedroogd en uitgehard. Door het kunsthars werd de verf keihard en kon bij een alcoholtest niet oplossen. Tenslotte werd het doek opgerold waardoor een craquelé-effect werd bereikt. De barstjes werden nog ingewassen met zwarte inkt om vuilheid te suggereren.

Overzicht van de bekende vervalsingen

• De Emmaüsgangers - Vermeerstijl - Museum Boymans van Beuningen
• De Voetwassing - Vermeerstijl - Rijksmuseum Amsterdam
• Het Laatste Avondmaal - Vermeerstijl - Particulier bezit
• Isaac Zegent Jacob - Vermeerstijl - Museum Boymans van Beuningen
• Christuskop - Vermeerstijl - Museum Boymans van Beuningen
• Christus en de Overspelige Vrouw - Instituut Collectie Nederland
• Christus in de Tempel - Vermeerstijl - geschilderd tijdens het voorarrest
• Brieflezende Vrouw - Vermeerstijl - Rijksmuseum Amsterdam
• Citerspelende Vrouw - Vermeerstijl - Rijksmuseum Amsterdam
• Interieur met paar aan klavecimbel - Instituut Collectie Nederland
• Kaartspelend Gezelschap - Pieter de Hooch-stijl - Museum Boymans van Beuningen
• Drinkend Gezelschap - Pieter de Hooch-stijl - Particulier bezit
• Malle Babbe - Frans Hals-stijl - Rijksmuseum Amsterdam
• Vergenoegde Roker - Frans Hals-stijl - Groninger Museum
• Mansportret - Gerard Terborghstijl - Rijksmuseum Amsterdam

Lees verder

• Plagiaat en piraterij en duur van auteursrecht
• Plagiaat en auteursrechten