Schilderkunst: "Falling angel" van Marc Chagall

"Vallende Engel" ("Falling Angel") is een schilderij gemaakt door Marc Chagall. Dit schilderij is gemaakt in 1922 en heeft een afmeting van 148 centimeter bij 166 centimeter. Voor dit schilderij is olieverf gebruikt dat is aangebracht op doek. "Vallende engel" behoort tot het surrealisme; een stroming binnen de kunst.

De voorstelling en de betekenis

Dit schilderij is erg fascinerend om naar te kijken. Het trekt de aandacht en heeft langere tijd nodig om de voorstelling te laten doordringen want er is veel te zien. Wat vooral opvalt aan de voorstelling is de droombeelden die het weergeeft. Links onderin staat een man met een rol papier onder zijn arm en het lijkt alsof hij wil weglopen en daarbij kijkt hij angstig achterom alsof hij een geheim bewaart. Dit geheim zou natuurlijk de rol papier onder zijn arm kunnen zijn. Naast de man zien we een surrealistisch dier; het heeft wat weg van een dinosaurus en het heeft ook wat menselijks gezien de vorm van het oog en de mond. Het dier lijkt een viool in de mond te houden en houdt deze angstvallig in de lucht. De ondergaande zon is ook centraal weergegeven in het schilderij.

Ook het geloof speelt in dit schilderij een prominente rol. Op de achtergrond is te zien hoe Jezus aan het kruis hangt. Een stukje ervoor zweeft een vrouw met een kindje in de lucht. Wij vermoeden dat dit Maria is maar dit is niet zeker. Naast deze vrouw brandt een kaars met een aureool van licht om de vlam heen. Dit tafereel is waarschijnlijk symbolisch bedoeld.

Links bovenin zweeft een man en ook hij houdt angstvallig een voorwerp vast. Naast de man zweeft een klok in de lucht; dit zou kunnen staan voor de vergankelijkheid van de tijd en van het leven. De voorstelling die het meest prominent aanwezig is in dit schilderij, is de roodgekleurde engel die uit de lucht valt – wat de titel van het werk ook al aangeeft. De blik in de ogen van de engel straalt angst uit. De engel is hulpeloos en stort angstig en weerloos naar beneden.

Wat opvalt is de uitdrukking van de andere figuren in de schildering naast de engel. Zij hebben de angstige uitstraling met elkaar gemeen. De gezichtsuitdrukkingen geven ons een onrustig en zelfs wat angstig gevoel. Het schilderij heeft een erg charismatische uitstraling.

De wijze van maken

Voor dit schilderij is olieverf gebruikt. Het werk oogt vrij tekenachtig een soort cartoonstijl. De schilder heeft bewust niet geprobeerd zijn droombeeld realistisch weer te geven. De lijnen zijn niet strak maar lijken meer geschetst. Verder valt het kleurcontrast in dit werk erg op. Chagall heeft gebruik gemaakt van zowel koude als warme kleuren en dat resulteert in het contrast tussen bijvoorbeeld het koude blauw en het warme rood die de engel kleur geeft. Naast dit kleurcontrast valt ook het licht-donkercontrast ons op. Chagall heeft er bewust voor gekozen om bepaalde figuren in de schildering uit te lichten door meer wit te gebruiken. De achtergrond bijvoorbeeld bevat meer zwart waardoor het duidelijker op de achtergrond speelt en daardoor een mysterieus karakter krijgt. De ruimte om de man links bovenin de hoek is ook licht gekleurd. Ook dit gebied wordt hierdoor benadrukt.

De bedoeling van de maker

De bedoeling van Chagall met het schilderen van dit werk is het weergeven van de droombeelden die hij kreeg. Deze verwerkte hij in een schilderij. Hiermee probeerde hij een sprookjeswereld tevoorschijn te toveren waarin het prettig was. Dit is echter niet zozeer te herkennen in dit werk. Opvallend is het gebruik van elementen uit het verleden. In dit schilderij is echter ook sprake van dingen die hij nog nooit gezien kan hebben. Dit zijn dan ook imaginaire visioenen.

Het schilderij bevat veel symboliek. Dit is te herkennen aan losse voorwerpen zoals de kaars, de ondergaande zon en de klok die in de lucht zweeft. Hij wilde waarschijnlijk vooral zijn droombeelden wat betreft het verleden weergeven.

Voor wie het is gemaakt

Dit schilderij is in de eerste plaats waarschijnlijk gemaakt voor hemzelf. De droombeelden die hij krijg en zijn gedachten heeft hij op doek gevangen en zichtbaar gemaakt; het schilderen van zijn ideeën en droombeelden is een manier van uiten geweest voor Chagall.

Relevantie, functie en zin met betrekking tot de tijd waarin het werk is ontstaan

Dit werk stamt uit de periode van het surrealisme. Dit was een beweging die is ontstaan rond 1924. Het ontstaan van deze beweging is natuurlijk niet uit de lucht komen vallen. Vooralsnog was men erg rationalistisch ingesteld; alles werd verklaard vanuit het verstand en ook in de schilderkunst rond de 19e eeuw schilderde men realistische alledaagse taferelen. Men raakte teleurgesteld wat betreft dit rationalisme. Een tweede reden van ontevredenheid was de Eerste Wereldoorlog die een nare bijsmaak had achtergelaten. Een derde reden was de groeiende bekendheid van de psychiater Sigmund Freud. Zijn ideeën beïnvloedden de mens in die tijd. Hierin ligt ook de reden van de droombeelden in de schilderijen verborgen; Freud deed veel onderzoek naar het onderbewustzijn en het dromen en deed hier vaak uitspraken over. Hierdoor kwam de droom centraal te staan.

Redenen waarom dit werk tot het surrealisme wordt gerekend

Dit werk is duidelijk een surrealistisch schilderij omdat het element “droom” heel duidelijk aanwezig is. Er wordt een wereld van fantasie gecreëerd die een droomachtig karakter krijgt. Dit geheimzinnige schilderij richt zich met name op het gevoel en is niet bezig met rationaliteit. Alle genoemde kenmerken behoren dan ook tot het surrealisme en wij zien dit er duidelijk in terug.

De relatie met andere kunststromingen

Dit schilderij is duidelijk surrealistisch. We zien hier dan ook niet direct invloed van een andere kunststroming, maar deze invloed is er wel. Het gaat hier echter niet om een overeenkomst, maar dit schilderij is juist een reactie op het rationalistische en realistische schilderen dat gebruikelijk was voordat het surrealisme ontstond. Het is duidelijk te zien dat Chagall met dit werk een totaal andere weg is ingeslagen dan de weg van het rationalisme.

De waardering

Chagall was aangesloten bij de École de Paris. Dit was niet een bepaalde stijl of stroming maar benadrukt meer dat Parijs wordt aangeduid als het centrum van de kunstwereld. Wij krijgen niet het idee dat Chagall bij uitstek veel populariteit heeft gewonnen gedurende zijn carrière. Ook de naam kom je niet veel tegen. Bij raadpleging van enkele kunstboeken werd dit ook bewezen; er wordt vrij weinig vermeld over deze schilder van Russische komaf. Het is hier dan ook erg moeilijk om na te gaan welke waardering Chagall heeft gekregen voor zijn oeuvre en met “de vallende engel” in het bijzonder. Raadpleging van boeken heeft hierin dan ook niet bijgedragen tot een antwoord wat betreft de waardering van de mensen in de tijd van ontstaan en de waardering van de kunsthandel nu.

Het is een een bijzonder schilderij. Het duurt wat langer voor je de figuren en de voorstelling in je hebt opgenomen. Het doet erg droomachtig aan. Gesuggereerd kan worden dat dit schilderij echt de ideeën en droombeelden van Chagall belichaamt en dat enkel hij weet wat hij er precies mee wilde uitdrukken maar dit blijft gissen.