De Pietas van Jan Fabre

Jan Fabre heeft een onlesbare dorst om grenzen te verleggen zoals alleen grote kunstenaars dat kunnen doen. Met zijn in marmer uitgehouwen Pietas wedijvert hij zelfs met Michelangelo. Het verschil: de Pietas van Michelangelo is goddelijk, maar die van Fabre des duivels. Of is er meer? De Pietas van Fabre bestaan uit vijf witmarmeren sculpturen. In zijn interpretatie van dit thema benadrukt de kunstenaar begrippen als smart en verzoening, overlijden en wedergeboorte, maar ook het menselijke vermogen tot verbeelding, inventiviteit en kunst.

Staties

De eerste vier Pieta’s bestaan uit vier sculpturen die als staties leiden naar de Barmhartige Droom. Als een hommage aan het menselijke brein bestaan de vier sokkels van deze eerste vier Pieta’s uit gebeeldhouwde hersenen.

Terrorisme

Uit de eerste Pieta verrijst een kruis gemaakt van twee grote spijkers als symbool van de twee spijkers die het lichaam van Christus doorboorden. Fabre gaf het de naam Objecten van poëtisch terrorisme.

Levende graftombe

Uit de tweede rijst een kruis op omslingerd door een klimop. Dit werk luistert naar de naam ‘Levende graftombe’. De klimmende spiraal kan een toespeling zijn op de continuïteit en evolutie van het leven.

Manipulatie

De derde Pieta is een bonsaiboompje, een kruising tussen een boom en een struik. Onder de naam 'fontein van het leven' verwijst dit naar het menselijke vermogen om de natuur te manipuleren.

Orakel

Tot slot een omgekeerde hersenpan met daarop schildpadden op hun rug. Samen vormen ze een vierkant zoals het vierkant dat de vier punten in een kompas verbindt. Met deze vierde Pieta, ‘opstijgende orakelstenen’, verwijst Fabre naar de rationaliteit van de menselijke geest en zijn hang naar wetenschap. Toch blijft het omver werpen van de werkelijkheid het centrale thema. De schildpadden zelf verwijzen naar Griekenland en het oude China. Naar de kunst van het voorspellen en communicatie met het goddelijke. Zoals communicatie met het geestelijke de absurde maar ook de karakteristieke kant van de mens benadrukt.

Foetus

Volgens Fabre is het brein meer dan alleen maar een denkraam. De elliptische vorm doet denken aan een in elkaar gedoken foetus met als benen de temporale kwabben. Daarmee legt Fabre een verband tussen geest en lichaam, maar ook naar de oorsprong van het leven in de elliptische eivorm als symbool voor geboorte en wedergeboorte.

Barmhartige Droom

Het hoogtepunt is de Barmhartige Droom. Vanwaar die naam? Het lieve gezicht van Maria maakte plaats voor een doodskop en zichzelf vereeuwigde Fabre als de op haar schoot afgelegde Jezus. Dit beeld ondergraaft een van de grootste meesterwerken ter wereld: de Pieta van Michelangelo. De naam Barmhartige Droom verwijst vooral naar Fabres benadering van de dood. Zij is voor hem niet beangstigend, maar toegenegen als een moeder. De dood fascineert hem en de sereniteit ervan wil hij met ons delen.

Juwelenkever

Als wachters van spiritualiteit hangen rondom de Pietas van Fabre lampen gemaakt van de schildjes van de juwelenkever. De zo prachtig door God geschapen kleuren groen en blauw leidden bij Fabre niet tot nederigheid voor de Schepping. Integendeel: met een waanzinnige vorm van hoogmoed stootte hij God van Zijn troon door zichzelf tot Jezus te verheffen. Aanstootgevend en walgelijk waren dan ook de woorden die de allereerste expositie (in Venetië) van dit kunstwerk opriep.

Sereniteit

Toch leidt dit kunstwerk tot ontzag. Komt dat door de stille sereniteit die het uitstraalt? Een sereniteit die toeneemt wanneer we op vilten sloffen het podium betreden op weg naar de nagebootste Pieta. De mystiek ervan doet huiveren. Door dit podium te bekleden met 24 karaats goud benadrukt Fabre het aanzien van dit werk. Het podium is een omgekeerd universum, een gouden meer waarop de sculpturen drijven. Het goud staat ook symbool voor het geloof en de rede. Fides et ratio. Waar het om gaat is het zoeken naar de juiste balans tussen deze twee.