Michelangelo en zijn fresco 'De schepping van Adam'

De Italiaanse kunstschilder en beeldhouwer Michelangelo Buonarroti schilderde het plafond van de Sixtijnse Kapel te Rome. Hij kreeg de opdracht om de plafondfresco's te maken van Paus Julius II. Michelangelo beschilderde het met Bijbelverhalen. Een van de bekendste schilderijen uit de serie is de schepping van Adam, zoals dat beschreven staat in de eerste hoofdstukken van Genesis. Iconisch is de afbeelding waarin de hand van God naar die van Adam wijst. Deze fresco is indrukwekkend in zijn kracht en subtiliteit. In deze fresco van de schepping van Adam heeft Michelangelo een aantal theologische visies verwerkt.

Het leven van Michelangelo Buonarroti

Michelangelo was een Italiaanse kunstenaar. Hij had een bijzondere begaafdheid op vele gebieden. Hij was een uitzonderlijk architect, beeldhouwer en schilder. Hij werkte onder andere voor vorsten en pausen. Michelangelo Buonarroti werd geboren op 6 maart 1475 en hij leefde tot 18 februari 1564. Michelangelo ging eerst in de leer in het Florentijnse atelier van Domenico Ghirlandaio. Later ging hij werken voor Lorenzo de Medici. Na het overlijden van Lorenzo vertrok Michelangelo naar Bologna en vervolgens ging hij naar Rome, de stad waar de paus zetelde. Daar maakte hij naam met zijn Pietà, een beeld van de maagd Maria met het lichaam van Jezus na de kruisafneming. In Rome kreeg Michelangelo onder andere opdrachten van De Medici en van de Pauzen van Rome (Julius II, Leo X en Paulus III).

Michelangelo en de Renaissance

Bij de Renaissance hoort de naam van Lorenzo de Medici. Hij is van invloed geweest op de ontwikkeling van Michelangelo. Het woord 'Renaissance' heeft de lading van vorsten die zich met kunst en wetenschap gaan bezig houden en van kunstenaars die de vrije en onafhankelijke mens in al zijn glorie afbeelden. Daarin is Michelangelo een echte kunstenaar van de Renaissance. In veel van zijn kunstwerken staat de mens centraal, bijvoorbeeld in het beeld dat hij van David maakte. Maar ook in de vele fresco's wordt de mens in zijn mogelijkheden, maar ook in zijn ellende uitgebeeld (het laatste oordeel). In de Renaissance nam men bewust afscheid van de donkere Middeleeuwen en het negatieve mensbeeld. In de Middeleeuwen werd de mens vooral gezien als zondaar. Met de Renaissance brak een nieuwe tijd aan, waarin het klassieke en positieve Grieks-Romeinse mensbeeld weer in het licht kwam te staan. De Renaissance is als het ware de wedergeboorte van de mens.

De fresco's op het plafond van de Sixtijnse Kapel

Paus Julius II gaf Michelangelo de opdracht om de plafondfresco's te maken. De Sixtijnse Kapel is 400 meter lang en 13 breed. De hoogte van de Kapel is 20 meter. Michelangelo heeft zijn creativiteit volledig kunnen inzetten om het reusachtige plafond te beschilderen. Hij bereikte dit door de verhalen van Genesis tot aan de Zondvloed als schilderijen uit te werken. Vervolgens schilderde hij verhalen uit het leven van Jezus volgens de evangelist Mattheüs. Michelangelo heeft bijna vier jaar lang onder moeilijke omstandigheden hieraan gewerkt. De meeste tijd lag hij met zijn rug op de steigers. Zo kon hij geen duidelijk beeld krijgen van wat hij op dat moment aan het schilderen was. Op de gehele plafondschildering komen bijna 350 figuren voor. Bij de onthulling van het plafond van de Sixtijnse Kapel werd het erkend als een buitengewoon en groots kunstwerk. Als erkenning voor zijn meesterschap kreeg Michelangelo de naam il divino Michelangelo.

De theologie achter het fresco van de schepping van Adam

De schepping van Adam is rond 1511 door Michelangelo geschilderd op het gewelf van de Sixtijnse Kapel. Het laat het moment zien waarop de hand van God leven gaf aan de eerste mens, Adam. De loshangende mantel van de Schepper omvat zo'n elf figuren. De handen die elkaar net raken zorgen voor een emotionele spanning. In dit fresco heeft Michelangelo zijn ideeën over God verwerkt. Het laat zich lezen als een soort geschilderde theologie. Zo laat bijvoorbeeld Michelangelo Adam en God op een bepaalde manier zien. Adam ligt slap achterover. Er zit geen kracht in hem. Met moeite en ondersteund door zijn knie richt hij zijn hand naar God zijn Schepper. De hand van God wijst krachtig en doelgericht naar Adam. God komt hier naar voren als de almachtige Schepper, die doelbewust Adam, de eerste mens schept.

De jonge vrouw

Michelangelo tekent God als zwevend over de aarde. God is omringd door allerlei figuren. Twee daarvan zijn lichter weergegeven dan de rest. Zij worden er als het ware door de schilder uitgelicht. Ten eerste is dat de jonge vrouw die zich onder de linkerarm van God bevindt. De vrouw kijkt in de richting van Adam. Velen zien daarin Eva, die al bij de schepping van Adam in Gods gedachte is.

Het kind

De tweede persoon die wordt uitgelicht bevindt zich achter Eva. Het is een jongetje, een kind. Hij is de enige met zijn gezicht in de richting van de kijker. Hij kijkt de toeschouwers van schilderij recht aan. Gods linkerhand wijst naar hem. Als je goed naar Gods hand kijkt drukt die op dit kind. Alsof God dit kind met nadruk de aandacht wil geven: ‘Kijk goed. Het gaat om Hem’. Velen hebben in dit kind Jezus gezien. Ze lezen dit schilderij dan zo dat Michelangelo ons wil meegeven dat God al bij de schepping, voor de zondeval, wist dat Hij zijn zoon Jezus moest geven om de wereld, om de mens te redden. De bekende woorden uit Johannes 3: 16 klinken daarin door: ‘Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een ieder, die in Hem gelooft, niet verloren ga, maar eeuwig leven hebbe’.

De tweede Adam

In dit fresco wijst God met zijn ene wijsvinger naar de eerste Adam, met zijn andere naar Jezus, de tweede Adam. Hier zien we wat de apostel Paulus schreef: ‘De eerste mens, Adam, werd een levende ziel; de laatste Adam een levendmakende geest. […] De eerste mens is uit de aarde, stoffelijk, de tweede mens is uit de hemel’ (1 Korinthe 15: 45-47). Deze tweede Adam brengt leven, een nieuw begin. Het lijkt alsof Michelangelo met zijn schilderij wil zeggen dat er vanaf de schepping van de eerste Adam er ook de verwachting is van de komst van de Zoon van God, de tweede Adam.

Lees verder

• De mens geschapen naar het beeld van God (Imago Dei)