Tadas Blinda - de Robin Hood van Litouwen

Vriend of vijand, feit of fictie, het verhaal van Tadas Blinda blijft in Litouwen tot de verbeelding spreken. De Litouwse variant van Robin Hood heeft zelfs een eigen merk bier. Iedereen kent Robin Hood. Verschillende generaties Europeanen zijn opgegroeid met het verhaal van deze nobele bandiet, zowel in boeken als in films en tekenfilms. Maar weinigen hebben ooit gehoord van de naam van Tadas Blinda en het verhaal van deze mysterieuze figuur heeft de verbeelding van de Litouwers al meer dan een eeuw in zijn greep. Blinda kan de Robin Hood van Litouwen worden genoemd en de legende van deze half-historische, half-mythische held blijft tot de dag van vandaag een opvallend kenmerk van de cultuur van het land.

Gezagsgetrouw

Het echte verhaal van Blinda is gehuld in mysterie, er bestaan slechts een paar documenten waaruit de belangrijkste feiten in zijn leven blijken. Hij werd geboren in 1846, in een familie van vrije boeren in het dorp Kinčiuliai, in het noordwesten van Litouwen. Dit afgelegen gebied, genaamd Žemaitija in het Litouws en bij buitenlandse historici beter bekend als Samogitia, was berucht om het moedige, wilskrachtige en koppige verzet van de mensen tegen aanvallers en onderdrukkende autoriteiten door eeuwen heen. Het is wellicht geen toeval dat één van de meest beroemde bandieten van het land juist hier vandaan afkomstig is.

Blinda werd geboren in de tijd toen Litouwen nog slechts een provinciaal grensgebied van het Russische Rijk was, ontdaan van de laatste overblijfselen van een staat nadat in 1795 Rusland, Pruisen en Oostenrijk het oude Pools-Litouwse Gemenebest hadden opgedeeld. In de 19e eeuw vochten de Polen en Litouwers tevergeefs tegen buitenlandse onderdrukking in twee grote opstanden, die van 1831 en 1863, welke beide mislukten. Dit leidde tot een rigide beleid van russificatie van de zijde van de tsaristische autoriteiten in beide landen.

Er is niets bekend over de achtergrond van Blinda waardoor zijn lot vooraf zou zijn bepaald als outlaw. Zijn ouders waren relatief goed af en genoten van de status van "state boeren", wat betekende dat ze hun belastingen alleen aan de overheid betaalden en vrij waren van alle verplichtingen jegens de lokale landeigenaar. Zijn vader was eigenaar van 40 hectaren grond, werkte als boswachter en kon waarschijnlijk lezen en schrijven, net als zijn zoon. Dit was erg ongewoon in die tijd.

Tadas erfde zijn vaders boerderij op de jeugdige leeftijd van 20 jaar. Hij trouwde met een boeren meisje genaamd Barbora die hem drie dochters schonk: Ieva, Ona en Marijona. Zijn huwelijks certificaat, welke tot de dag van vandaag bewaard is gebleven, bevestigt dat hij geen problemen had met de wet. Sterker nog, hij lijkt te zijn voorbestemd voor het conventionele leven van een hardwerkende boer, met een welvarend huishouden en een respectabele familie. Maar dat is niet hoe de dingen bleken te gaan, omdat de naam van Tadas Blinda al in rapporten voorkwam met betrekking tot lafhartig daden, zoals de diefstal van paarden.

Een leven vol criminaliteit

Er zijn verschillende tegenstrijdige verklaringen over de vraag waarom hij een outlaw werd. Sommigen zeggen dat hij heeft deelgenomen aan de opstand 1863 en vervolgens werd verbannen naar Siberië. Anderen menen dat hij een geschil had met een lokale landeigenaar, Hertog Mykolas Mikalojus Oginskis, een machtig figuur die landgoederen in eigendom had in heel Litouwen.

Het verhaal gaat dat Oginskis opdracht aan Blinda gaf, nu een dorpsoudste (starosta), om een aantal collega boeren wat discipline bij te brengen door hen eens goed te geselen. Blinda weigerde en de edelman, woedend door deze vorm van ongehoorzaamheid, pakte een zweep en gebruikte deze tegen Blinda zelf. De opstandige boer griste de zweep uit Oginskis' handen, en sloeg de edelman met zijn eigen zweep terug.

Hij had dan wel zijn eer gered, maar vanaf dat moment was hij gedwongen zich te verbergen voor de wet. Ongeacht welk verhaal het meest nauwkeurig verteld hoe hij van respectabel boer een outlaw werd, hij werd al snel bekend als de koning van het Byvainė woud in het noordwesten van Litouwen. Hij verzamelde een bende van volgelingen om zich heen en handelde al snel in gestolen paarden waarbij hij zich vrijelijk door de bossen en de omgeving bewoog.

De verhalen werden talrijker. Volgens sommigen was hij een eervolle verdediger van de rechten van de armen, en stal hij nooit van mensen die zelf in nood zaten. Hij stond bekend om de verspreiding van de rijkdom die hij de elite afnam en onder de arme boeren verdeelde. Hierdoor werd hij een symbool van sociale rechtvaardigheid en gelijkheid.

In één verhaal, vermomd als een rondreizende priester en zittend in een koets, laat Blinda zijn hand kussen door een Russische ambtenaar. In een ander verhaal loopt hij naar het klooster in Kretinga, gekleed als een Dominicaan uit een naburige gemeente, waar hij aalmoezen verzameld om die vervolgens an de armen te geven.

Maar er zit ook een andere kant aan het verhaal. Blinda wordt er ook van verdacht dat hij een groot fortuin voor zichzelf verzamelde, welke nog steeds verborgen zou zijn in het Byvainė woud. Sterker nog, sommige bronnen suggereren dat niet alleen de adel, maar ook de boeren het slachtoffer van zijn stelende bende waren. Volgens de politie dossiers werd Blinda op 22 april 1877 gelyncht als een paardendief door een menigte boze boeren, en werd hij begraven samen met ongewijde zelfmoordenaars in een hoek van de begraafplaats in de stad Luokė.

Werd hij gedood door de plaatselijke bevolking als straf voor zijn wandaden, of was de klopjacht georganiseerd door Hertog Oginskis en de lokale autoriteiten, zoals sommige getuigen beweren? Die vraag blijft onbeantwoord.

Rekening houdend met het feit dat het politie dossier pas in 1993 door een archivaris werd ontdekt, kunnen we verwachten dat er nog veel meer bewijsmateriaal naar voren zal komen over nieuwe en onverwachte interpretaties van Blinda's leven en dood.

Het verhaal

Vandaag de dag zijn er in Luokė weinig of geen materiële sporen van de grote bandiet te vinden. Zijn graf is niet terug te vinden op de begraafplaats waar hij zou zijn begraven. En hoewel veel van de bejaarde inwoners van het dorp zweren dat ze hebben gezien en weten waar zijn laatste rustplaats is, kent dit aspect van het verhaal vele versies, en allen zijn tegenstrijdig.

Het verhaal van Blinda werd voor het eerst populair gemaakt aan het begin van de 20e eeuw door activisten voor de nationale bewustwording, de schrijvers Lazdynų Pelėda en Gabrielius Landsbergis-Žemkalnis (een familielid van de bekende politicus Vytautas Landsbergis).

Žemkalnis schreef een toneelstuk, getiteld "Blinda, de Gelijkmaker van de Wereld", waarin de Samogitiaanse rover wordt gepresenteerd als een verdediger van de rechten van de gewone mensen tegen de Poolse landheren en de Russische autoriteiten. Voor het eerst opgevoerd in 1907, wekte het veel enthousiasme en opwinding op, eerst in Vilnius en vervolgens in heel Litouwen. Sindsdien is Blinda's verhaal diep geworteld in de Litouws cultuur. Zelfs tijdens het Sovjet-tijdperk werd het verhaal werd gebruikt, en kwam het met socialistische boventonen terug in theaters en tijdschriften.

Maar het was een populaire Sovjet-film uit 1973 genaamd "Tadas Blinda", welke de bandiet in een ware culturele icoon veranderde. Gebaseerd op het script van een jonge schrijver, was het doorspekt met nostalgische beelden van het landschap, dramatische strijd scènes en paarden races. De hoofdpersonage, gespeeld door Vytautas Tomkus, werd de belichaming van de Litouwse machismo.

Hoewel de film was verzadigd met openlijk socialistisch propaganda, bevatte ook een aantal verborgen boodschappen welke voor het Litouwse publiek van de tijd diepere en verborgen betekenissen hadden.

Vanuit politiek oogpunt zinspeelde het rovershol van Blinda in het bos subtiel op de nog vrij recente guerrilla-oorlog die werd gevoerd tegen de Sovjet-bezetters. Vanuit een psychologisch oogpunt, in een beruchte scène, geven Blinda's mannen de edelen een goed pak slaag op hun blote konten. De scène was kennelijk bedoeld als onschuldig komisch, maar voor hedendaags meer werelds publiek is het misschien enigszins “kinky”. In ieder geval werd de film onmiddellijk een kaskraker en is in de loop van de tijd uitgegroeid tot een blijvende cult klassieker.

De legende

Met de onafhankelijkheid van Litouwen heeft het belang van de figuur Blinda niet ingeboet. De ontdekking van zijn overlijdensakte in 1993 gaf aanleiding tot een nieuwe golf van discussies tussen historici en het publiek, terwijl journalisten zo spoedig mogelijk naar het gebied afreisden om zijn nakomelingen te interviewen. Wederom diende de legende voor het karakteriseren van hedendaagse maatschappelijke ontwikkelingen: een Litouwse noveau-riche die staat te popelen om hun landgenoten te beroven, een gewetenloze politicus, enzovoort.

Het hoogtepunt van de laatste golf was in 2004, toen de populaire rock zanger Andrius Mamontovas de rockmusical "Tadas Blinda" op de planken bracht, met een plot bestaande uit elementen van het toneelstuk Žemkalnis en de film uit het Sovjet-tijdperk. Blinda, gespeeld door een rock-ster (Mantas Jankavičius), werd afgeschilderd als een nimmer rustende strijder voor vrijheid en rechtvaardigheid.

Onlangs hebben marketing deskundigen Blinda's afbeelding gekozen voor een nieuw merk bier: Blindos Alus. De uitgebreide reclamecampagne voor het product verwijst naar een scène uit de geliefde film. En dus lijkt het erop dat de Robin Hood van Litouwen niet snel in staat zal worden gesteld om uit te rusten. Als een sociale bandiet verdient hij zijn plaats tussen beroemde historische personages, zoals Robin Hood, Dick Turpin, Ned Kelly, Jesse James en Billy the Kid.