Wat is Cultuur?

Het is goed om bij zulke belangrijke maar vanzelfsprekende begrippen eerst bij jezelf na te gaan wat het begrip precies betekent. “Cultuur” heeft een lange geschiedenis van verschillende betekenissen, waaruit twee belangrijke betekenissen voortvloeien. Deze betekenissen kunnen onderverdeeld worden naar herkomst, waarbij de ene betekenis vanuit een sociaal cultuurbegrip is ontstaan en de andere vanuit een individueel cultuurbegrip.

Twee betekenissen van cultuur

De eerste betekenis van het begrip 'Cultuur' richt zich op het leren van allerlei vormen van gedrag, van vaardigheden en van kunst. In deze betekenis is cultuur de naam van een proces. We noemen dit het individuele cultuurbegrip. De tweede betekenis richt zich op het geheel van gewoontes van een groep. In deze betekenis is cultuur de naam van een toestand. We noemen dit het sociale cultuurbegrip.

Geschiedenis

Deze twee betekenissen van 'Cultuur' zijn echter bij lange na niet de enige. Het begrip cultuur heeft een lange geschiedenis van verschillende betekenissen. Oorspronkelijk had het Latijnse woord cultuur een letterlijke betekenis in de landbouw (cultiveren). Het bewerken/ cultiveren van de grond om er graan en dergelijke andere producten op te laten groeien. Bij Plato/Cicero had cultuur de betekenis van cultivering in overdrachtelijke zin. De 'bebouwing' van de geest; de naam voor een proces van geestelijke verfijning en vorming van de menselijke geest.

In de achttiende eeuw was 'Cultuur' een naam voor het geheel van gewoonten van een bepaalde groep mensen. Gewoonten beschrijven in tegenstelling tot de bovengenoemde voorbeelden geen proces, maar worden gezien als een onontkoombare toestand waarin je geboren wordt. In deze zin spreken we dan ook over het sociale cultuurbegrip. Het gebruik van het begrip cultuur is daarmee enorm uitgebreid. Elke groep, hoe klein of bijzonder ook, kan een cultuur hebben. Cultuur is een aanduiding geworden voor de sfeer en codes binnen steeds kleinere groepen en heeft zelfs een verkleinvorm gekregen. Denk hierbij aan voorbeelden als de ‘jongerencultuur’, 'Dance Valley-cultuur’, het ‘cultuurtje binnen de Groninger politie’, het ‘skaters- en snowboardcultuurtje’. Hiermee lijkt het woord ‘lifestyle’ veel van de betekenissen van ‘Cultuur’ over te nemen.

Europese cultuur

Cultuur als proces of culturen als toestanden laten op de een of andere manier sporen achter van bewuste, creatieve menselijke activiteit. Bewuste activiteiten, dus niet instinctief. Creatief, dus uniek. De geschiedenis van de mensheid is samengesteld uit, en gebaseerd op zulke sporen. Terugreizend in de Europese geschiedenis liet het beeld op het radarscherm van de geschiedenis in eerste instantie helemaal geen sporen zien. Deze periode duidt de prehistorie aan. Vervolgens ontstond er een onsamenhangend beeld op het radarscherm van de geschiedenis en verschijnen er een paar lichtflitsen, gescheiden door vele millennia. Rotstekeningen, een paar potscherven, restanten van graftombes (de hunebedden), akkerbouw en gebouwen. Dit is het stenen tijdperk. Na dit tijdperk ontstonden rond 3000 v.C. in Mesopotamië, Egypte en China de eerste beschavingen.

Het eerste duidelijke beeld van de Europese cultuur geven de Griekse mythen. De Griekse mythen zijn verhalen die van generatie op generatie overgeleverd en pas veel later opgetekend zijn. De mythen bestaan niet uit een feitelijke opsomming en ze zijn, voordat ze uiteindelijk opgetekend werden, erg veranderd. Toch geven de mythen een inzicht in de mentaliteit van oude culturen. Daarnaast bewijzen archeologische vondsten dat sommige mythen niet volstrekt 'fantastische' (uit de fantasie ontsproten) vertellingen waren.

Ten slotte worden deze mythen gebruikt in latere culturen, zoals ook onze huidige cultuur. Veel godsdienstige verhalen, toneelstukken en symbolen in de beeldende kunst vandaag de dag, wortelen nog in deze mythen.