Mythische wezens: zeemeermin als verleiding van het kwaad

De zeemeermin evenals de zeemeerman zijn de beroemdste mythische wezens ter wereld. De mythe van dit vreemde wezen dat half vis half mens is gaat al terug naar het begin van de menselijke beschaving. De mythe zou afkomstig zijn uit Mesopotamië. Door de eeuwen heen komt de zeemeermin, of een soortgelijk wezen, voor in allerlei verhalen en legenden zoals in de Ilias van Homerus. De kerk gebruikte afbeeldingen van de zeemeermin om de mensen te waarschuwingen voor de verleidingen van het kwaad. De zeemeermin is in vele gedaanten en namen verschenen zoals: meerman, Enki, sirenen, Triton, ondine, vismensen, zeekoeien, zeewijven, stripfiguurtje en als buitenaards wezen.

• Zeemeermin en zeemeerman
• Enki
• Oorsprong mensheid
• Verhalen over mythische wezens
• Sirenen
• Demeter
• Schrijvers over sirenen
• Homerus en de Ilias
• Kerk
• Waarnemingen van zeemeerminnen
• Colombus
• John Smit
• Henry Hudson
• Zwartbaard
• Israël
• Boeronees zeewijf
• Tweede druk
• Orang Ikan
• Folklore
• Ondine
• Ondines vloek
• Kenmerken van een ondine
• Meermin van Edam
• Het kofschip
• Disney
• Meerman
• Buitenaards

Zeemeermin en zeemeerman

Sinds mensenheugenis zijn er al verhalen over zeemeerminnen. Het is een wezen dat voor de helft vrouw is en de andere helft vis. Het wordt altijd voorgesteld als een vrouw met een vissenstaart. De mannelijke variant is een zeemeerman. De oorsprong van dit mythische wezen zou Mesopotamië zijn. De Babyloniërs en Sumeriërs kenden een god Enki genaamd die altijd wordt afgebeeld met een vis boven het hoofd of met een vissenstaart. Deze god zou de schepper van de mens zijn en zou ook de mensheid hebben gered.

Enki

Bij de Sumeriërs werd deze god Enki genoemd maar in Babylonië was deze god bekend als Ea. Het was een van de belangrijkste goden in Mesopotamië. Hij is de god van wijsheid, magie, beschaving, vruchtbaarheid, ambacht en het water ook wel de Apsu genoemd in Sumer. Apsu is de oceaan van het zuivere water van waaruit meren, bronnen, rivieren en waterputten zouden voortkomen. De reden dat Enki niet in de hemel verblijft maar in het water is omdat hij de god Apsu heeft vernietigd en zijn plek heeft ingenomen. Hij wordt vaak afgebeeld met de huid van een karper. Hij is degene die orde schept in de wereld. Hij was ook de god van de wet maar die is hij op een gegeven moment kwijtgeraakt aan zijn dochter Inanna. Zij is in slaap gevallen onder een palmboon en de tuinman van haar vader heeft haar toen misbruikt en de wet gestolen.

Oorsprong mensheid

Volgens de mythe was het Enki die de mensen heeft geschapen door klei te mengen met het bloed van een opstandeling Igigu Kingu, die door de annunaki overwonnen was. De mensen moesten als dienaren van de annunaki dienen. Enki zorgde voor overvloedige oogsten, kudden en edelmetalen. Na een tijdje was Enki teleurgesteld in de mensheid en hij zorgde ervoor dat zij met vreemde tongen gingen praten. Enki heeft niet alleen de mens geschapen maar is ook keer op keer de redder van de mensheid. Als de goden de mensheid willen vernietigen waarschuwt hij ze.

Verhalen over mythische wezens

Door de eeuwen heen zijn overal ter wereld veel verhalen over zeemeerminnen bekend. Ook komt de zeemeermin terug in logo's, uithangborden, namen, activiteiten, carnaval et cetera. Veel van de verhalen gingen over sirenen die oorspronkelijk een half vrouw, half vogel moesten voorstellen, maar die door de eeuwen uitgroeiden tot de meest aantrekkelijke droomvrouwen.

Sirenen

In de Griekse mythologie kwamen zeewezens, de dochters van de zeegod Phorcys, voor die in de grotten van de Tyrreense Zee woonden en dan vooral in de buurt van Sorrento en Capri. Ze werden afgespiegeld als wezens die voor de helft vrouw en voor de helft vogels waren. Ze hadden het hoofd van een vrouw.

Demeter

Volgens Ovidius waren de sirenen vriendinnetjes van Demeter en waren zij getuige van haar ontvoering. Demeter was boos op ze omdat ze niets hadden gedaan om haar te helpen toen ze ontvoerd werd en daarom veranderde ze de vriendinnetjes in wezens met vrouwenhoofden en vogellichamen. Door hun verleidelijke gezang voer menig schip te pletter op de klippen. De zeevaarders stierven doordat de sirenen het leven uit hen zogen.

Schrijvers over sirenen

Schrijvers hebben door de eeuwen heen de sirenen geromantiseerd en ze allerlei mooie eigenschappen toegedicht zoals een mooi gezicht, een mooie stem, zeer verleidend en een blanke huid. De belangrijkste sirenen waren Parthenope, Ligeia en Leucosia.

Homerus en de Ilias

In de Ilias van Homerus komt een verhaal voor over de sirenen. De held uit de Ilias Odysseus overleeft een treffen met de sirenen. Hij had zich door zijn bemanning laten vastbinden aan de mast van het schip. Daardoor hoorde hij het gezang van de sirenen wel maar hij kon er niet op afgaan. Zijn bemanning kon het gezang niet horen door de was in hun oren. De sirenen verloren door deze gebeurtenis hun magische krachten en veranderden in rotsblokken behalve Parthenope, die verdronk en spoelde daarna aan op de plek waar Napels gesticht is. Odysseus was door de Griekse godin van de magie Circe gewaarschuwd voor de sirenen.

Kerk

De kerk gebruikte dit verhaal door de eeuwen heen om te waarschuwen tegen de verleidingen van het kwaad. Het was dan ook niet gek dat in veel kerken, kloosters en kathedralen afbeeldingen van zeemeerminnen zijn aangebracht.

Waarnemingen van zeemeerminnen

Wie kent de verhalen niet van zeelui die meerminnen hebben gezien op hun tochten over zee. Door de eeuwen heen zijn er vele waarnemingen geweest van soms zelfs beroemde mensen zoals Columbus, John Smit, Henry Hudson en Zwartbaard. In 2009 was er nog een waarneming in Israël.

Colombus

Tijdens zijn zeereis waar hij Amerika heeft ontdekt heeft Colombus zelf zeemeerminnen gespot. Hij schreef er zelfs over in zijn dagboeken. De waarneming gebeurde voor de kust van wat nu de Dominicaanse Republiek is. Hij zag drie wezens met vrouwelijke vormen maar niet zo mooi als dat ze vaak worden afgespiegeld. De waarnemingen zouden zijn veroorzaakt door zeekoeien.

John Smit

Voordat John Smit Pocahontas leerde kennen, was hij op avontuur op zee. Voor de kust van West-Indië zou hij in 1611 een zeer aantrekkelijke vrouw hebben zien zwemmen. De vrouw had groen haar. Verder kon hij zien dat de vrouw een vissenstaart had. Het is echter niet zeker of John Smit dit echt heeft beleefd of dat Alexandre Dumas het heeft verzonnen toen hij er in 1849 voor het eerst over schreef.

Henry Hudson

Toen Henry Hudson de rivier opvoer die nu naar hem vernoemd is, zagen bemanningsleden een zeemeermin met de rug en de borsten van een vrouw. Deze waarneming is opgenomen in het logboek. Van deze waarneming wordt ook gedacht dat de bemanningsleden zeekoeien hebben verward met vrouwen.

Zwartbaard

Ook Zwartbaard, de beroemde piraat die rond 1717 het Caraïbische gebied teisterde, beschreef in zijn logboek dat ze ooit zeemeerminnen hadden gezien en dat ze bepaalde wateren om die reden probeerden te vermijden.

Israël

In het stadje Kiryat Yam aan de kust van Israël zag een grote groep mensen afzonderlijk van elkaar een zeemeermin. Er kwamen zoveel meldingen binnen dat er zelfs een beloning werd uitgeloofd van één miljoen dollars voor de eerste foto van de zeemeermin.

Boeronees zeewijf

Een bekende gevangen meermin is, is het Boeronese zeewijfje. Deze zeemeermin leefde vier dagen op het land in een tobbe. De VOC liet een kunstenaar een tekening maken van de zeemeermin. De afbeelding is opgenomen in het boek de Natuurlyke historie der Indische zeeën; behelsende de visschen, kreeften en krabben van verschillende kleuren en buitengewoone gedaanten van de Moluksche eilanden en op de kusten der Zuidlyke landen. Dit boek is uitgegeven door Louis Renard. In het boek stond de afbeelding van de Boeronese zeemeermin en alsmede 415 afbeeldingen van vissen en 41 afbeeldingen van schaaldieren, twee wandelende takken en een Indische zeekoe.

Tweede druk

In de tweede druk van dit boek werden er zelfs verschillende ooggetuigenverslagen opgenomen om de echtheid van de gebeurtenis kracht bij te zetten. De Nederlandse dominee die deze verklaring gaf was twee keer naar Indië gereisd en volgens zijn zeggen woonden er vismensen in de omgeving van Ambon. In zijn eigen boek gebruikte hij de tekening van de zeemeermin en gaf hij een beschrijving van haar. Zo zouden de ogen zeer lichtblauw zijn geweest.

Orang Ikan

Ook Japanse soldaten zagen tijdens de Tweede Wereldoorlog verschillende zeemeerminnen voor de kust van Indonesië. Meer in het bijzonder bij de Kei-eilanden. De wezens waren slechts 1,5 meter groot en werden op het strand en in het water gezien. Volgens de beschrijving hadden ze een roze huid en stekels op het hoofd. De ledematen en het gezicht zouden lijken op die van een mens maar dan met de mond van een karper. De lokale bevolking vond deze vismensen, ook wel Orang Ikan, genoemd vaak in hun visnetten. De plaatselijke Japanse commandant die onderzoek deed naar de incidenten kreeg een dode vismens te zien die de bevolking op het strand had gevondenen. Dat was voor hem overtuigend bewijs van het bestaan van de vismensen. Hij werd echter in Japan niet geloofd.

Folklore

In de folklore komt de zeemeermin regelmatig voor in sagen, liederen, kunstwerken en in het leven van alledag. Je kunt zelfs leren zwemmen als een zeemeermin. Je hebt er wel een speciale staart van wetsuitmateriaal voor nodig en een leuk versierd bikinitopje.

Ondine

Een ondine wordt meestal voorgesteld als mythologische nimf die in het water leeft en soms als een elf. Een ondine heeft geen ziel en kan deze alleen maar verkrijgen door met een mens te trouwen en een kind te krijgen. In de Germaanse mythologie was de ondine een mooie onsterfelijke waternimf. Als ze verliefd zou worden op en zwanger zou worden van een mens dan zou ze niet langer onsterfelijk zijn. Een van de sagen over een ondine ging over eentje die verliefd werd op een ridder en met hem trouwde. Na een jaar kregen ze een kind. Ze werd steeds onaantrekkelijker en de ridder zag haar niet meer staan. Als ze haar man in de armen van een andere vrouw ziet slapen vervloekt ze hem zodanig dat hij zal sterven op het moment dat hij wakker wordt en weer gaat slapen.

Ondines vloek

Deze vloek van de ondine waarbij haar ontrouwe man de dood vindt wordt tegenwoordig als term gebruikt voor een zeldzaam syndroom waarbij de controle over het ademhalen verloren gaat. Dit betekent dan dat de ademhaling bewust moet worden gedaan. Zonder behandeling gaat de patiënt dood als hij in slaap valt of vergeet adem te halen.

Kenmerken van een ondine

Kenmerken zoals ondine in de literatuur, verhalen, kunst en de muziek voorkomt zijn:

• het is een watergeest die water maakt;
• ze leven in poelen en watervallen in een bos;
• ze hebben een prachtige stem;
• lokroep;
• wordt sterfelijk als ze een kind krijgen van een mens;
• wordt ook wel wraak van het water genoemd.

Meermin van Edam

Edam heeft zijn eigen sage over een zeemeermin die in het Purmermeer gevangen is genomen. De zeemeermin die in de Zuiderzee woonde was door een overstroming in het Purmermeer terecht gekomen. Ze kon de weg naar de Zuiderzee niet meer terug vinden en werd meegenomen naar Edam. De bevolking waste haar haar en verwijderde het groene zeewier. Ze leerde te leven als mens en in Haarlem leerden ze haar spinnen. Ze bleef wonen in Haarlem en ging nooit meer terug naar de zee. Ze werd uiteindelijk als christen begraven op het kerkhof. Het verhaal zou zich hebben afgespeeld in 1304. Terwijl een andere bron spreekt van 1403. In een andere versie van het verhaal gaat het niet om een meermin maar om een wild zeewijf. In Edam staat de zeemeermin afgebeeld op een gevelsteen om ons te herinneren aan dit verhaal.

Het kofschip

Een schipper van een kofschip op de Noordzee deed goede zaken. Ooit had een meerman zijn vrouw om hulp gevraagd omdat zijn eigen vrouw problemen had bij het baren. De vrouw van de schipper ging met hem mee de zee in om zijn vrouw te helpen. Ze werd na een tijdje door de meerman teruggebracht. De achterstand die het schip had opgelopen werd snel ingelopen en vanaf die tijd had de schipper alleen maar voorspoed.

Disney

In het sprookje van Hans Christian Andersen was de zeemeermin geen kwaadaardig wezen maar een zacht vriendelijk schepsel. Het verhaal van Andersen eindigde slecht voor de zeemeermin. Disney maakte er niet alleen een mooi, lief vrolijk stripfiguurtje van maar de film eindigde ook een stuk vrolijker dan het sprookje van Andersen.

Meerman

De bekendste meerman is Triton. In de Griekse mythologie was Triton de zoon van Poseidon en Amphitrite. Triton reed over het water met zijn paarden en zeemonsters. Door dat te doen en op een hoorn te blazen probeerde hij de golven te bedaren. Hij wordt vaak afgebeeld met haar van zeewier. In het sprookje van Hans Christian Andersen was hij de vader van de kleine zeemeermin.

Buitenaards

Ufologen geloven dat het buitenaardse ras nommos, afkomstig van Sirius, een uiterlijk heeft als een meerman. De nommos zijn de voorouderlijke geesten van de Dogon, een volk dat in Mali woont. Ze hebben het uiterlijk van half mens en half vis. De Dogon kennen drie goden. De hemelgod Ama, de aardegod Lewe en de watergod Nommo. Nommo zou de eerste bewoner van de aarde zijn. Het is onduidelijk of de Dogon zelf geloven dat de nommos afkomstig zijn van Sirius.