Basilicum, heilig of duivels

Hoewel basilicum eeuwenlang een rol speelde in legendes, rituelen en ceremonies, is het tegenwoordig vooral bekend als smakelijk kruid. Is dat een afgang voor een heilig kruid of is de 'hoge' keuken het nieuwe religieuze ritueel geworden?

Betekenis van de naam basilicum.

Voor het ontstaan van de naam basilicum zijn verschillende verklaringen te geven. Volgens sommige bronnen zou de naam zijn afgeleid van het Griekse woord basileus, dat koning betekent. Het koninklijke verwijst naar de indrukwekkende, vorstelijk te noemen geur van de planten maar ook naar de genezende en magische krachten.
Anderen zeggen echter dat het woord basilicum is afgeleid van basilisk, een legendarische draak met een kroontje op zijn kop, wiens blikken konden doden. Het gif van de draak was levensgevaarlijk, maar er werd verteld dat basilicum een effectief tegengif was. Basilicum komt ook voor in het bijbelverhaal over Salomé, de beeldschone dochter van koning Herodes, die zo mooi kon dansen dat ze alles van haar vader gedaan kreeg. Zoals bekend vroeg zij na haar dans tijdens een feestmaal het hoofd van de gevangen genomen Johannes de Doper. Zij verborg het hoofd in een pot met basilicum en verzorgde het toegewijd.
Ocimum is waarschijnlijk afgeleid van het eveneens Griekse ‘ozein’, geuren.

Grafkrans en schorpioenzaad

In het oude Egypte, waar basilicum waarschijnlijk werd geïmporteerd uit Voor-lndië, werd het kruid gebruikt bij begrafenissen. Kransen basilicum werden in grafkamers neergelegd. Nog steeds worden de doden in India vaak begraven met een blad basilicum. Daarvoor wordt Tulsi, Ocimum sanctum of Heilige basilicum gebruikt, die gewijd is aan de Hindoegod Vishnoe. De plant wordt gekweekt in de buurt van de tempels.
Basilicum is in verschillende culturen verbonden met uiteenlopende eigenschappen en betekenissen. De plant, die in India een religieuze rol vervult, wordt elders soms juist beschouwd als een duivelse plant beschouwd.. In de late middeleeuwen kreeg basilicum geleidelijk een plaats in de hoven en tuinen van de gegoede burgers in West Europa. Zij geloofden dat basilicumzaad goed was tegen 'alle gebreken van het hart en zwarte gedachten.' Ook zou het de mens vreugde en moed schenken en 'aansporen tot een volkomen huwelijksleven'. Ook vertelden deze burgers elkaar dat degene die basilicumzaad fijn wreef en onder een schone pot bewaarde, daar na enkele dagen schorpioenen zou zien rondkruipen.

Smakelijk keukenkruid

Hoewel basilicum eeuwenlang een rol speelde in legendes, rituelen en ceremonies, is het tegenwoordig vooral bekend als smakelijk kruid. Over de hele wereld wordt het op in allerlei gerechten verwerkt, vooral in vis-en vleesschotels. De Engelsen kruiden er hun vlees en gevogelte mee. Uit de Italiaanse keuken komt een bekende tomatensalade met fijngesneden, verse basilicumblaadjes. In Zuidoost Azië worden de jonge, sterk aromatische bladeren van de plant vermengd met andere groenten.
Indonesiërs en Maleisiërs laten de zetmeelrijke zaden van de basilicumsoort kemangie opzwellen in water. Daarna voegen ze de zaden toe aan fruitcocktails, die daardoor geleiachtig worden.

Olie en ander medisch gebruik in de tropen.

Uit verse bladeren wordt vluchtige olie gewonnen door middel van stoomdestillatie. Deze olie wordt verwerkt in de parfums en likeuren. In de traditionele geneeskunde op Java wordt basilicum gebruikt als middel bij verschillende kwalen, bijvoorbeeld tuberculose, benauwdheid, buikpijn en opgeblazenheid. Een zalf die bereid is met de as van basilicumbladeren wordt gebruikt bij zwellingen. Verfrissende siroop met de gezwollen basilicumzaden (selashi) zou onder andere helpen tegen buikpijn. Verder wordt deze drank door de Javanen gebruikt als kalmeringsmiddel.

Subtropische teelt

De commerciële teelt van basilicum vindt plaats in Zuiden Oost-Europa, Marokko, India, Zuidoost Azië en warmere gebieden in de Verenigde Staten. Om het juiste aroma te krijgen is het belangrijk dat het gewas onkruidvrij wordt gehouden. Onkruid bederft de smaak en vermindert de kwaliteit van het kruid. Basilicum heeft goed gedraineerde, beschutte gronden nodig, veel zon en weinig wind. De jonge, bladrijke scheuten moeten bij voorkeur worden geoogst voordat de plant tot bloei komt.

Enkele soorten bazielkruid.

Van West Europa tot het verre oosten heeft eigenlijk iedere streek zijn eigen, specifieke basilicumsoort. Heel bijzonder zijn de anijsbasilicum of horapha uit Thailand en de kemangie of citroenbasilicum uit Indonesië en Maleisië. De Tulsi, Ocimum sanctum komt veel voor in India. In West-Europa zijn vooral de grootbladige basilicum en de dwergbasilicum bekend.

Basilicum Anijs-, Horapha, Ocimum basilicum

Basileus is het Griekse woord voor koning. Dit plantengeslacht kan dan ook de koning onder de kruiden worden genoemd, vanwege de vele soorten met allerlei verschillende aroma's. Een bron van inspiratie voor de keuken! Horapha is er een uit Thailand, Vietnam en heeft een duidelijk anijsaroma. Mooi bossig plantje, met donkergroene bladeren en purperen steeltje. Pas na half mei in de volle grond zaaien, anders in de keuken of onder glas zaaien.

Basilicum 'Dark Opal'

Ocimum basilicum forma purpurea. Soort met purperrode bladeren. Basilicumazijn van deze soort gemaakt wordt prachtig rood. Staat graag op een zonnige en beschutte plaats.

Basilicum Griekse, Ocimum minimum

Komt oorspronkelijk uit Chili. Geen logische naam dus. Het fijne kleine blad heeft een sterke zoete geur. Leuk om voor keukenraam, in een bloembak of in een kruidentuintje te zetten. Eenvoudig te kweken. Heel lekker in Griekse en Zuideuropese gerechten. Bossige groeiwijze ook zonder snoei.

Basilicum grootbladig, Ocimum basilicum

De Italiaanse basilicum waar 'Pesto', de beroemde basilicumsaus van wordt gemaakt. De bladeren worden tot 3 cm. groot en zijn kruidig, zoetig. Warm opkweken en na half mei in de volle grond planten op een zonnige, beschutte plek. Onder plat glas of tunnel kan het kruid al eerder in de volle grond In keuken, huiskamer, serre, of op een beschut balkon kan deze basilicum ook in potten worden geteeld. Regelmatig toppen bevordert struikvorming. Het blad kan goed worden ingevroren of er kan olie van worden getrokken.

Basilicum Heilige-, Tulsi , Ocimum sanctum

De "Heilige" Basilicum. Wordt veel in huizen, tuintjes en bij tempels in India gekweekt. Belangrijke ceremoniële plant, ook voor Surinaamse Hindoestanen. Teelt: zie Horapha.

Basilicum citroen, Kemangie

Odmum basilicum forma citratum Een heerlijke basilicum met een citroenaroma. In Indonesische keuken bekend als Kemangie, in de Thaise keuken als Maenglak. Teelt: zie Horapha.

Basilicum kaneel, Ocimum gratissimum

Basilicum uit Mexico, met een kaneelgeur en smaak. Een kruid om mee te experimenteren!

Basilicum reuzenblad, Ocimum basilicum neopolitana

Basilicum met zeer grote, gekreukelde bladeren. Imposant. De geur en smaak zijn sterk, als de "Italiaanse' Basilicum. Basilicum kan in het voorjaar in kasje of tunnel, in de zomer buiten.