Heide, zijn geschiedenis

Bloeiende struikheide kan eind augustus geplukt worden. Calluna vulgaris is een plant die in de professionele kruidengeneeskunde niet veel meer gebruikt word. Toch heeft deze plant zo zijn voordelen. Hij is makkelijk te oogsten, geeft veel opbrengst en het plukken is een vorm van snoeien, waar deze struikjes alleen maar beter van worden. Je zou de bloeitoppen als vervanging van de zeer zeldzame berendruif kunnen gebruiken, dus bij blaasontsteking.
De hele heidefamilie is rijk aan looistoffen en andere fenolische verbindingen, waarvan het meest bekende arbutine is. Naast zijn vrij nuchtere medische toepassing zijn er ook veel wonderbaarlijke verhalen in de omloop. Niet te verwonderen, de eenzame, uitgestrekte heidegebieden hebben de mensen in het verleden altijd afgeschrikt en aangetrokken. Heksen hielden er hun sabbat en dwaallichtjes, de geesten van ongedoopte, overleden kinderen doolden er rond.

Maar de heideplant was ook nuttig. De Romein Boethius beschreef hoe de jonge scheuten van de heide werden verzameld door de Kelten, die een soort bier mee maakten. Heide werd ook gebruikt voor manden en bezems, zelfs matrassen werden ermee gevuld, en volgens de Schotten zorgde het slapen op een kussen gevuld met heide voor een gezonde nachtrust. Voor zijn rustgevende werking wordt heide ook nu nog door hedendaagse heksen of herboristen gebruikt, al is het dan eerder als badextract. Slapen op houtige heide lijkt mij niet zo direct een ontspannende bezigheid.

Calluna betekent reinigen

Uit struikhei werden dus bezems gemaakt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de soortnaam Calluna van het Griekse kallunein afkomstig is, wat reinigen, schoon maken betekent. In 1640 schreef Jacobs ‘die Heyde is wel bekent, daer men die Besemen van maekt’. Ook de Engelse benaming ‘Broom’ betekent bezem. De hei voor de bezems moest in het voorjaar of vroeg in de winter gesneden worden, omdat de takken dan de juiste taaiheid hadden. Behalve als bezem werd de hei in de 19de eeuw ook gebruikt als brandstof, dakbedekking en zelfs als schapenvoer. Er zijn zelfs vermeldingen van het gebruik als kleurstof en als smaakstof bij het bierbrouwen.

Het woord 'heide'

Het woord ‘heide’ is mogelijk een afleiding van het Oudnoorse heidr of van he Oudsakische hètha, wat een onbebouwd land of waardeloos land betekende. Hei lijkt mij gewoon een verkorting van heide en het woord heiden, is mogelijk afkomstig van een arme bewoner van de hei. Toen de bewoners van de hei nog steeds niet gedoopt waren, omdat het verlaten en uitgestrekte gebieden waren, waar de christelijke ‘beschaving’ nog niet was doorgedrongen.

Dophei

Er bestaan natuurlijk nog vele, andere heidesoorten zoals de Dophei, die dan minder geschikt was om bezems te maken maar toch ook medicinaal gebruikt werd. De Latijnse naam van deze soort is Erica, wat ook weer heide, ereike wil zeggen of mogelijk ‘ik breek’, want volgens de oude Grieken zou het kruid door rots en steen heen groeien, maar ook de blaasstenen ‘breken’. een verhaal wat we ook bij Matthiolus (1626) terugvinden.

Dodoens en de heide

In de oude kruidenboeken zijn Calluna en Erica zeker niet de meest gebruikte plant. Dodoens kende het als Heyde. De naam ‘ In Franchois’ schrijft hij is ‘Bruyere en Briere ende wordt nu ter tijt ghehouden voor dat boomachtich ghewas dat van Dioscorides gheheeten wordt in Griecx Ereice. Ende in Latijn Erice ende Erica.
Tsap van den bladeren van Heyde in die ooghen ghedruypt gheneest die pijnelende roodicheyt van den ooghen ende sterckt dat ghesichte.Es oock die Heyde die oprechte Erica zoo sijn huer bloemen ende bladeren seer goet gheleyt op die beten ende steken van den slanghen ende dyerghelijcke fenijnnighe gedierten. De werking van het sap voor ontstoken ogen vinden we ook weer terug bij Matthiolus ‘den Saft der Blätter äußerlich gegen Augenentzündungen und –schmerzen’

Dr. Leclerc, heide tegen blaasontsteking

Dr. Leclerc, de vader van de moderne Franse fytotherapie, klasseert de plant onder de diuretica. Hij zegt ‘ het afkooksel van de plant bij blaasontsteking geeft duidelijke resultaten, slechtgeurende en onvoldoende urine krijgen hun natuurljk uitzicht, hun gewone geur en normale hoeveelheid terug, en de pijn bij het urineren verdwijnt’.
Voor zijn ontsmettende werking op de urinewegen is onze Struikheide ook nu nog enigszins bekend, maar het zijn vooral andere heideachtigen zoals Bosbesblad, Berendruif en vooral de wetenschappelijk beter onderbouwde Cranberry, Vaccinium macrocarpon, die we nu gebruiken bij blaasontsteking.

Namen van Stuikheide

Callúna vulgáris Salisb. synoniemen Erica DC., C. sagittaefolia Gray, Erica vulgaris L.

• Deens: Hedelyng
• Duits: Heidekraut, Besenheide
• Engels: Common heather, ling
• Frans: Bruyère commune, brande, béruère
• Hongaars: Csarab
• Italiaans: Erica minore, brughiera, brentoli, grecchia, cecchia, sorcelli
• Noors: Rosslyng
• Pools: Wrzos
• Russisch: Wieresk