Ishtar, een godin met twee gezichten

De godin Ishtar stamt uit het oude Mesopotamië (vanaf 2300 v.C.) en verzinnebeeldt verschillende aspecten in het vrouwelijk goddelijke: zo is zowel de godin van de vruchtbaarheid als de godin van de liefde, de seks en de oorlog.

Verschillende namen

Ishtar heeft verschillende namen omdat het oude Mesopotamië een uitgestrekt gebied was. In het zuiden bijvoorbeeld leefden de Sumeriërs die haar Inanna noemden. De Feniciërs die langs de kustlijn leefden noemden haar Astarte, terwijl de Akkadiërs in het noorden vasthielden aan Ishtar.

Eén godin: twee aspecten

In Babylon werden de vijf bekende planeten telkens geassocieerd met een god uit zijn pantheon. Ishtar werd gelinkt aan de planeet Venus, de morgen- en avondster. De fasen van deze planeet verschillen danig tijdens de winter- en zomermaanden. Vandaar wellicht dat de godin twee tegengestelde aspecten tentoonspreidt: het scheppende (vruchtbaarheid) en het vernietigende (oorlog).
Daardoor wordt zij beschouwd als een complexe godin. Geleerden spreken van tegenstrijdige krachten in haar die haar maken tot een paradoxale persoonlijkheid waarin seks en geweld, vruchtbaarheid en dood, schoonheid en terreur, orde en chaos samenkomen.

Godin van de seksualiteit

In de eerste plaats werd zij evenwel gezien als de godin van de seksualiteit. In de Stad van de Heilige vrouwen, Uruk, volgden de vrouwen de heersende seksgebruiken als eerbetoon aan Ishtar. Ishtar was de courtisane van de goden en had vele minnaars. Dus bedreven haar aanbidsters de liefde met vreemde mannen die naar de tempel kwamen om de Godin te eren. De seksdaad werd als heilig beschouwd in die mate dat hij plaatsvond in de tempel van de de Schepster van de hemel, de aarde en het leven. Het was een soort van gewijde prostitutie. Het was eigenlijk een primaire vorm van magieschepping om vruchtbaarheid op te roepen. In de Bijbel wordt ze soms denigrerend ‘De Grote Hoer’ of de ‘Hoer van Babylon’ genoemd.

Godin van de oorlog

Ishtar werd vereerd als de aanbrengster van levenskracht en vruchtbaarheid, maar anderzijds had zij de macht om de vruchtbaarheid (de landbouwgrond) te vernietigen of dieren onvruchtbaar te maken. In haar tweede functie was ze dus de Godin van de oorlog en werd ze soms in krijgerstenue voorgesteld met pijl en boog. Op monumenten en zegelrollen vinden we ze vaak terug met een staf in de hand waarlangs twee slangen kronkelen.

De bekendste mythe

Een van de oude verhalen vertelt dat Ishtar de jonge schaapherder Dumuzi als haar minnaar uitkoos en één werden via 'Het Heilige Huwelijk'. Kort nadien stierf Dumuzi. In de ene versie wordt hij gedood door bandieten en beweend door zijn vrouw, zijn zuster en zijn moeder. In een andere versie reist Ishtar naar de onderwereld waar ze zijn plaats wil innemen. Dumuzi mag een half jaar terug naar de wereld der levenden terwijl zijn zuster zijn plaats inneemt. Aldus wordt ze de stervende en wedergeboren God van de vruchtbaarheid in de landbouw.

Gilgamesj

In het Sumerische Gilgamesepos, een van de oudste literaire werken, verschijnt Ishtar als de Godin van de seksuele aantrekkingskracht. Ze nodigt Gilgamesj uit om met haar te trouwen, maar hij weigert en verwijt haar zelfs te veel minnaars te hebben gehad, met wie het telkens slecht is afgelopen. Woedend om zijn afwijzing tracht Ishtar hem uit te schakelen door haar vader Anu, de Stier van de hemel, op hem af te sturen, maar deze wordt door de halfgod gedood.

Waarom wordt ze aanbeden?

Sommige aanbiddingsrituelen houden Het Heilig Huwelijk in, waarbij een mannelijke machthebber zich identificeert met Dumuzi. Aangezien we dit maar weten uit overgeleverde verhalen is het onduidelijk of het een symolishc bedoeld was of werkelijk uitgevoerd werd.
In de kunst en de literatuur wordt Ishtar voorgesteld als de steunpilaar van de bevoorrechte krijgsheren. Koningen beleden zich tot haar om hun functie te rechtvaardigen.
Ook op lokaal vlak werd Ishtar aanbeden als een godin die verbonden was aan bepaalde steden.
Nochtans vinden we de meeste verwijzingen naar Ishtar in oude teksten terug, overwegend mythen, epische teksten en hymnes.

Haar plaats aan de Dinner Party

Aan de bankettafel wordt zij vertegenwoordigd door middel van architecturale motieven. De geometrische vormen van haar tafellegger stammen rechtstreeks af van de Babylonische Ishtarpoort en de oude Ziggurat van Ur, gewijd aan de maangod Nanna. Hij zou volgens een bepaalde traditie de goddelijke vader van Ishtar geweest zijn. De trappen van de Ziggurat zijn aan de onderkant van de vorm visueel weergegeven terwijl de stenen van het bouwsels in de bovenrand zijn terug te vinden. Deze architecturale motieven benadrukken de geavanceerde beschaving en de manier waarop het volk zijn goden verheerlijkte. De legger is zwart afgeboord als erkenning aan de oude techniek van het afboorden.
De overwegend gouden kleur en de groene elementen worden beschouwd als de kleuren van Ishtar. Het goud verzinnebeeldt haar grandeur en draagt in zich ook echo’s van de Mesopotaanse architectuur en het landschap, terwijl het groen de heilige kleur is.
Op het bord wordt ze voorgesteld als de positieve vrouwelijke schepper met allerlei op een borst gelijkende vormen die verwijzen naar haar rol als verwekker van het leven. Deze vorm vind je ook terug rond de hoofdletter van haar naam.
Omdat Ishtar gewoonlijk vereenzelvigd wordt met Inanna, een Sumerische godin, zijn er overeenkomsten tussen hun respectieve mythes en artistieke weergaves. De twee worden vaak gezien als één godin met één traditie. In een groot deel van de literatuur worden ze dan ook als één voorgesteld met de namen Ishtar/Inanna of Inanna/Ishtar.
Voor Judy Chicago zijn het echter twee figuren. Inanna vind je dus ook terug op de erfgenamenvloer als een van de namen die met Ishtar verwant is.