Gilgamesh: het eerste heldenverhaal

Het oudste, gekende heldenverhaal is dit van Gilgamesh. Omdat ook andere koningen, zoals de eerste uit de Sumerische koningslijst 'En-me-barage-si', vernoemd wordt, denkt men dat Gilgamesh een historische figuur is. In zijn verhaal gaat Gilgamesh op zoek naar het eeuwig leven, nadat zijn goede vriend Enkidu sterft.

Het verhaal

Gilgamesh is de koning van Uruk. Omdat hij twee derden goddelijk is, en één derde menselijk, wordt hij aanzien als de grootste koning op aarde. Toch zijn zijn onderdanen niet gelukkig met hem als heerser. Hij geniet namelijk enorm van zijn macht en maakt er maar al te graag gebruik van. Zo eigent hij het recht toe met alle vrouwen te slapen die op het punt staan te trouwen. Om hem in te tomen creëert de godin Araru de wildeman Enkidu.

Enkidu valt de plattelandsbevolking lastig, vooral de herders. Eén van hen beklaagt zich bij Gilgamesh over het wilde gedrag van Enkidu. Deze besluit een poging te ondernemen om de wildeman te temmen. Hij stuurt Shamhat, een prostituee van de tempel.
Enkidu kan niet weerstaan aan de verleiding van Shamhat. Door het lichamelijk contact wordt hij na verschillende nachten meer en meer beschaafd.

Enkidu en Shamhat besluiten te trouwen en trekken naar Uruk. Gilgamesh is op de hoogte van het aanstaande huwelijk en wil uiteraard zijn recht om eerst met de vrouw te slapen uitoefenen. Hij stoot op Enkidu. Een wild gevecht begint. Wanneer blijkt dat ze aan elkaar gewaagd zijn stoppen ze de strijd. Gilgamesh erkent de kracht van Enkidu en ze worden goede vrienden.

Om hun grootsheid te bevestigen, stelt Gilgamesh voor om het woud in te trekken en de demon Humbaba te doden. Enkidu staat er weigerachtig tegenover. Gilgamesh is echter koppig, en zelfs na een negatief advies van de Raad der Ouden, gaan ze toch over tot actie. Gilgamesh' moeder klaagt hierover tegenover de zonnegod Shamash. Gilgamesh' moeder besluit Enkidu als haar tweede zoon te aanvaarden. De twee mannen reizen naar het woud. Tijdens de tocht heeft Gilgamesh vijf slechte dromen. Enkidu interpreteert ze echter als positieve tekens.

Aan het woud komt de confrontatie met Humbaba, het gigantische monster. De strijd begint en wordt zo heftig dat hele bergketens worden verzet. Shamash roept de vier winden op om Gilgamesh en Enkidu te steunen. Voor Humbaba blijkt dit een te grote macht te zijn, en hij smeekt om zijn leven. Gilgamesh is ongenadig. Net voor zijn dood vervloekt Humbaba Gilgamesh en zijn vriend Enkidu.

Eenmaal terug in Uruk probeert Ishtar, de dochter van de god Anu, Gilgamesh te verleiden. Hij gaat niet in op haar avances omdat hij weet wat er met haar vorige minnaars is gebeurd. Ishtar wil Gilgamesh straffen voor de afwijzing, en vraagt haar vader om de Hemelstier los te laten. Anu weigert eerst, maar wanneer Ishtar dreigt de doden te doen opstaan, heeft hij weinig keus.

De stier berokkent veel schade aan het land. Gilgamesh en Enkidu schieten in actie en doden de stier in een wild gevecht. Enkidu is razend en rukt een achterpoot van het beest waarna hij het in het gezicht van Ishtar werpt. Het volk is in euforie over deze tweede overwinning van de twee gezworen vrienden, maar Enkidu heeft een kwade droom.

In zijn droom leert hij dat de goden beslist hebben dat er iemand gestraft moet worden voor het doden van de Hemelstier. Ondanks de argumenten van Shamash, besluiten de goden Enkidu te straffen. Hij vertelt zijn droom aan Gilgamesh. Alles wat hij kan doen, is bidden voor de gezondheid van zijn vriend. Enkidu vervloekt eerst de goden, maar wanneer Shamash tot hem spreekt om hem de situatie uit te leggen, berust hij in zijn lot. Enkidu wordt ziek en sterft.

Gilgamesh offert de goden, in de hoop dat hij in de onderwereld opnieuw naast Enkidu mag staan. Hij is echter uitermate bang voor de dood. Hij besluit te zoeken naar een manier om onsterfelijk te zijn. Zijn reis wordt lang.

Tijdens zijn reis komt hij terecht op een eiland, in het midden van 'Het meer des doods', waar Utnapishtim en zijn vrouw wonen. Zij zijn de enigen die de zondvloed vanuit eigen ervaring kunnen navertellen. De goden hebben hen namelijk het eeuwige leven geschonken. Gilgamesh smeekt hen hem ook het eeuwige leven te schenken. Utnapishtim geeft hem één taak om uit te voeren, waarna hij het eeuwige leven zou kunnen krijgen. Hij moet zes dagen en zeven nachten waken. Uitgeput door het kappen van de 300 bomen om de boot te maken die hem over het meer heeft gebracht, valt hij echter meteen in slaap. Zes dagen, en zeven nachten later wordt Gilgamesh wakker. Hij beseft meteen dat hij geen kans meer maakt op het eeuwige leven.

De vrouw van Utnapishtim wijst hem echter op een alternatief. Op de bodem van de oceaan leeft namelijk een plant die hem een nieuwe jeugd zou kunnen schenken, zodat hij toch tenminste zijn dood zou kunnen uitstellen. Gilgamesh gaat meteen op zoek. Wanneer hij de plant gevonden heeft, vertrouwt hij het toch niet helemaal. Hij besluit de plant eerst te testen op een oude man, wanneer hij terug in Uruk is. Het lot slaat echter nogmaals toe. Wanneer Gilgamesh gaat baden, wordt de plant gestolen door een slang.

Uitgeput, teleurgesteld en als een gebroken man keert Gilgamesh terug naar Uruk. Bij het zien van de machtige muren wordt hij overweldigd door trots en besluit hij het werk aan de muur voort te zetten.

Achtergrond

Het verhaal van Gilgamesh bestaat in verschillende varianten. Er zijn ook verschillende stukken vermist. De gaten werden soms op verschillende manieren opgevuld door latere versies. Dit verhaal is van uitermate groot belang, omdat we iets leren over hoe men over de dood dacht, omdat we de rol van de goden leren kennen en omdat het verhaal van de zondvloed erin vermeld staat.

Belangrijk is ook het einde van het verhaal. Gilgamesh wordt niet als de grote winnaar omschreven. Hij heeft zijn doel niet bereikt. Toch is hij tot inkeer gekomen, en berust hij in zijn lot als sterfelijke koning. Er zijn later nog stukken aan toegevoegd, waarin Gilgamesh op zoek gaat naar zijn vriend, Enkidu. Ik heb dit hier niet beschreven omdat het verhaal door deze toevoeging inconsistent wordt.