Vliegenzwam, de magische paddenstoel

Als er een paddenstoel is die iedereen kent, is het zeker de Vliegenzwam. Vreemd is het wel dat deze paddenstoel juist aan kinderen en in sprookjes veel opgevoerd wordt. Deze paddenstoel ziet er natuurlijk nogal vriendelijk en vrolijk uit, maar is toch wel redelijk giftig en zelfs hallucinogeen. Zou dat de redenen zijn dat hij ook met sprookjes en kabouters in verband gebracht word. Zou je ze echt zien vliegen als je er van eet?

Op een grote paddenstoel, rood met witte stippen
Zat kabouter Spillebeen, heen en weer te wippen

Het gebruik van de Vliegenzwam als hallucinogeen was waarschijnlijk al in het steentijdperk bekend. Ook nu nog wordt het bij sjamanistische rituelen vooral in Siberië gebruikt. Een of meer paddenstoelen werden in rendiermelk of in vers geperst sap van de Rijsbes verdund gedronken. In sommige gevallen werd de hoedhuid ook gerookt. Als er niet genoeg paddenstoelen bij de hand waren tijdens de rituelen, zou zelfs de urine van de sjamaan door de volgelingen gedronken geweest zijn. In de Flora Batava wordt een gelijkaardig verhaal verteld dat rijke Russen de zwammen gebruiken tijdens hun feesten en Collationes, 'ze gieten water op die zwammen, koken ze die, en drinken ze zich daarmee vol. De arme mensen, die zich dergelijke zwammenreserve niet kunnen veroorloven, verzamelen zich rond de hutten van de rijken. Ze wachten dan tot een van de gasten buitenkomt om zijn water af te laten, houden er dan een schaal onder en drinken de urine op, waarin nog wat kracht van de de zwammen steekt. Daarvan lopen ze zelf dan vol en laten zo'n krachtig water niet nutteloos in de aarde lopen'.

Amanita; Soma of heilig brood

Deze Amanita muscaria wordt ook als een van de kandidaten beschouwd voor Soma. De plant die wijsheid geeft uit de heilige Indische boeken zoals de Rig Veda. Soma zorgde voor een extatische éénwording met het eeuwige en het goddelijke, schonk visioenen van de hemelse wereld, verschafte paradijselijk genot, maakte onsterfelijk, stimuleerde kunst, poëzie en creativiteit, bevorderde vruchtbaarheid, en verhoogde de blissful delights of love", lezen we in Christian Rätsch' Dictionairy of Sacred and Magical Plants. Welke plant soma precies was, is niet helemaal zeker maar de vliegenzwam is wel een van de betere kandidaten.

We hebben de Soma gedronken, we zijn onsterfelijk geworden,
we hebben het licht bereikt, we hebben de goden gevonden (hymne uit de Rigveda)

Bauhinus en Flora Batava over de vliegenzwam

Bauhinius, een Duitse botanicus uit de 16de eeuw schreef dat deze paddenstoel 'de zwam der gekken' werd genoemd.
In Artzenij-gewassen uit de 18de eeuw wordt hij de Vliegdodende campernoelje genoemd deze campernoelje is nadelig voor diegenen die aan haar niet gewoon zijn, en doet zodanige lieden voor een tijd als dol worden, lezen we.

Vliegenzwam giftig en hallucinogeen

Het lijkt wel duidelijk dat de vliegenzwam giftig is, maar eigenlijk is hij een stuk minder giftig dan de meeste mensen denken. Deze paddenstoel heeft psycho-actieve eigenschappen en wordt daardoor ook als drug gebruikt. De belangrijkste hallucinogene ingrediënten van de vliegenzwam zijn muscimol en iboteenzuur. Door het drogen van de paddenstoel verandert muscimol in ibotenisch zuur. Deze stoffen werken op receptoren van enkele neurotransmitters in je hersenen, die daardoor gestimuleerd worden.

Maar het bevat ook een giftig alcaloïde muscarine, dat werking van zenuwen en spieren in de war stuurt. Veel paddestoelen uit de familie Inocybe of Clitocybe bevatten een flinke hoeveelheid van deze verbinding. Bij mensen leidt de inname van muscarine binnen 15-25 minuten tot de specifieke verschijnselen, eigen aan het stimuleren van de cholinerge receptoren: dat betekent overvloedig zweten, overmatige speekselafscheiding, traanproductie en vernauwing van de pupillen. Bij hoge doses kunnen ook maag- en darmstoornissen, vertraging van het hartritme, ademhalingsmoeilijkheden en vertroebeld zicht optreden. Dus verre van onschuldig. Toch is hij in vele culturen gegeten geweest. Een kwestie van kennis en cultuur?

De vliegenzwam, Amanita muscaria is zonder meer de bekendste; maar ook de meest mysterieuze paddenstoel. En volgens Richard Evans Schultes, een van de grootste onderzoekers op het gebied van hallucinogene middelen, waarschijnlijk ook de oudste halluci­nogene plant uit de geschiedenis van de mensheid.