De “Vijf Shilling Opstand” in Zuid-Afrika (Maritz Rebellie)

Zuid-Afrika kent in zijn ontstaansgeschiedenis veel geweld. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn de twee Boerenoorlogen die gevoerd zijn tussen de Boeren van Transvaal en Oranje-Vrijstaat aan de ene kant en de Engelse Kaapkolonie en Natal aan de andere kant. In 1902 werd de vrede getekend tussen de blanke Boeren van Transvaal en Oranje-Vrijstaat en de Engelsen in de Kaapkolonie en Natal. De tweede Boerenoorlog kwam hiermee tot een eind. De littekens die deze Tweede Boerenoorlog met zich mee hadden gebracht waren niet de dag na de ondertekening van de vrede verdwenen. Dit duurde tientallen jaren. Twaalf jaar na de Tweede Boerenoorlog brak de Eerste Wereldoorlog uit. Dit was voor een aantal Boeren het teken dat een laatste poging ondernomen moest worden om de Engelse macht over Zuid-Afrika te breken.

Misdaden tegen de Boeren

Tijdens de Tweede Boerenoorlog werden de hoofdsteden van de Boeren republieken veroverd. De oorlog was hiermee echter niet afgelopen. De Boeren gingen over op guerrillaoorlogsvoering. De Boeren verschuilde zich op het land en sloegen snel toe op Engelse soldaten door middel van hinderlagen en sabotage, waarna ze weer spoorloos verdwenen. Het antwoord van de Engelsen was een tactiek van verschroeide aarde. Boerderijen werden platgebrand, zout werd uitgestrooid over het land (waardoor deze onvruchtbaar werd), vee geslacht en vrouwen en kinderen in concentratiekampen ondergebracht.

Weigeraars

Aan het eind van de Tweede Boerenoorlog werd aan alle voormalige Boeren soldaten gevraagd om een belofte te ondertekenen waarin ze beloofden om zich te houden aan de voorwaarden van de vrede. Een aantal Boeren weigerden echter om dit document te ondertekenen en werden als gevolg verbannen uit Zuid-Afrika. In de loop van de jaren na de Tweede Boerenoorlog kwamen deze weigeraars terug naar Zuid-Afrika maar weigerden nog steeds de belofte te ondertekenen.

Duits zuidwest Afrika

Op 18 januari 1871 werd in Versailles na de door Duitsland gewonnen Duits-Franse oorlog het Duitse Keizerrijk uitgeroepen. De Duitse Keizer Wilhelm II was enigszins jaloers op het enorme Engelse Wereldrijk. De oplossing die Wilhelm II bedacht waren het veroveren van koloniën en de opbouw van een machtige vloot.
Op 7 augustus 1884 annexeerde de Duitsers het gebied ten Noordwesten van de Engelse Kaapkolonie (het huidige Namibië).
De oplossingen die Wilhelm II bedacht om ook een Wereldrijk op te bouwen leidde tot spanningen tussen Engeland en Duitsland. Engeland was voor grondstoffen en voedsel afhankelijk van zijn koloniën en import. Met een grote Duitse vloot werd Duitsland de grootste bedreiging voor het voortbestaan van het Engelse Wereldrijk. De spanningen tussen Engeland en Duitsland liepen verder op na de annexatie van Duits Zuidwest Afrika en een goedbedoeld telegram met gelukswensen aan de vooravond van de Tweede Boerenoorlog.
Vlak voor de Tweede Boerenoorlog probeerde Leander Starr Jameson een staatsgreep te plegen in Transvaal. Deze staatsgreep mislukte en werd door de Boeren snel neergeslagen. De Duitse Keizer Wilhelm II stuurde een telegram met gelukswensen naar de president van Transvaal (Paul Kruger). De Engelsen beschouwde dit als een potentieel gevaar dat Duitsland toenadering tot Transvaal zocht om zo zijn koloniale bezittingen uit te breiden. De Transvaal zou potentieel bescherming van Duitsland kunnen vragen waardoor de Engelse aspiraties tot een Unie van Zuid-Afrika en de enorme goudmijnen van Transvaal verloren zouden zijn.

Eerste Wereldoorlog

In augustus 1914 verklaarde de Engelsen de oorlog aan Duitsland. Dit betekende ook dat Zuid-Afrika grensde aan een Duitse en nu dus vijandige kolonie. De president van de Engelse Unie van Zuid-Afrika was bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Louis Botha. President Botha was in de Boerenoorlog een generaal en commandant van de Boerenlegers in Transvaal geweest die tegen de Engelsen had gevochten. Nu, als president van het Engelse Zuid-Afrika liet hij aan Engeland weten dat Zuid-Afrika geen bescherming van Engelse soldaten tegen de Duitsers nodig had. Sterker nog Louis Botha beloofde de Engelsen dat Zuid-Afrika de Duitse kolonie in zuidwest Afrika voor Engeland zou veroveren.

De droom van een wederopstanding

Na twaalf jaar hadden veel Boeren nog steeds de droom van onafhankelijke Boeren republieken in Zuid-Afrika zoals eens Transvaal en Oranje-Vrijstaat dit waren geweest. Ze werden nu geacht de vijanden van Engeland aan te vallen. Veel Boeren waren het hiermee niet eens. De Duitsers waren immers tijdens de Tweede Boerenoorlog de supporters van Transvaal en Oranje-Vrijstaat geweest. De Duitsers hadden tevens de Boeren republieken wapens geleverd en het telegram van de Duitse keizer aan Paul Kruger was ook vriendschappelijk geweest.

De Engelsen spraken ook over de Duitsers als barbaren, onbeschaafde mensen die andere mensen kwaad deden. Dit stak de Boeren nogal gezien de misdaden van de Engelsen in de Tweede Boerenoorlog.

Moord

De commandantgeneraal van de verdedigingstroepen van Zuid-Afrika was bij het begin van de Eerste Wereldoorlog (voormalig Boeren generaal) generaal Beyers. Beyers was het niet eens met president Botha en zijn aanval op de Duitse kolonie. Hij legde zijn functie op 15 september 1914 neer. Beyers vond een medestander in de senator (tevens voormalig Boeren generaal) De la Rey. Samen vertrokken zij op 15 september 1914 om met majoor Kemp te gaan praten. Volgens de Engelse regering werd deze reis ondernomen om de opstand te beginnen, maar volgens Beyers was deze reis bedoeld om majoor Kemp over te halen zijn ontslag in te dienen. Wat de waarheid ook geweest mogen zijn, De la Rey kwam nooit aan bij het gesprek. Onderweg werd hij door een politieman “per ongeluk” doodgeschoten. Deze moord op De la Rey was in de ogen van vele Boeren een politieke aanslag van de Engelse regering. De spanningen liepen hoog op tussen de pro-Engelsen en de voorstanders van een onafhankelijk Zuid-Afrika.

Siener van Rensburg

De spanningen werden nog verder aangewakkerd door een voorspelling van Niklaas Janse van Rensburg.
Deze Niklaas van Rensburg had faam en aanzien verworven tijdens de Tweede Boerenoorlog door verschillende voorspellingen te doen die allemaal ook daadwerkelijk uitkwamen. Hij werd dan ook Siener (ziener) van Rensburg genoemd. Siener van Rensburg verklaarde dat in zijn visioen de Rebellen niets te vrezen zouden hebben.

Maritz Rebellie

De Zuid-Afrikaanse soldaten die ondertussen vanaf 13 september 1914 al Duits zuidwest Afrika bij Ramansdrift waren binnen gevallen stonden gedeeltelijk onder het commando van (voormalig Boeren generaal) generaal Maritz.
Generaal Maritz kwam onmiddellijk in actie en veranderde van kamp. Hij sloot zich aan bij de Duitsers. Hij verklaarde de vier gebieden Transvaal, Oranje-Vrijstaat, de Kaapkolonie en Natal vrij van de Engelse overheersing en hekelde de Engelse ideeën over gelijkheid van alle rassen. Hij riep alle blanke inwoners van Zuid-Afrika op om zich bij de rebellen aan te sluiten. De leiders van de rebellen waren:

• Generaal Beyers;
• Generaal Maritz;
• Generaal De Wet;
• Generaal Kemp.

Ongeveer 12.000 blanke Zuid-Afrikanen sloten zich bij de rebellen aan.
Het leger van President Botha bestond echter uit een overmacht van 32.000 soldaten, waarvan ongeveer 20.000 blanke Boeren.
Op 24 oktober 1914 werd generaal Maritz verslagen. Hij vluchtte naar Duits zuidwest Afrika.
Op 28 oktober 1914 werd Beyers verslagen bij Commisioners Drift. Hij vluchtte en verdronk vervolgens op 8 december 1914 in de Vaal rivier.
Op 12 november 1914 werd generaal De Wet verslagen bij Mushroom valley en op 1 december 1914 gevangen. Ondertussen had generaal Kemp zich bij generaal Maritz aangesloten in Duits zuidwest Afrika.
Generaal Maritz en generaal Kemp vochten met hun soldaten bij: Nous, Lutzputs en Uppington op 3 februari 1915. Tegen de overmacht van de troepen van president Botha konden zij echter niet op. Generaal Kemp gaf zich op 4 februari 1915 over en generaal Maritz moest opnieuw vluchten. Dit keer via Duits zuidwest Afrika naar Angola en vervolgens naar Portugal.

De “Vijf Shilling Opstand”

De opstand of Maritz rebellie werd ook wel de “vijf shilling opstand” genoemd. Generaal De Wet beklaagde zich namelijk dat hij een boete had gehad van vijf shilling omdat hij een “zwarte” inheemse jongen met een zweep had geslagen. Generaal De Wet vond dit belachelijk.

Duits zuidwest Afrika

Na de neergeslagen opstand kon Zuid-Afrika verder met het veroveren van Duits zuidwest Afrika. Op 9 juli 1915 gaf de Duitse commandant zich over.

Milde straffen

President Botha realiseerde zich dat de strijd tegen de rebellen niet erg populair was geweest in Zuid-Afrika. De rebellen leiders kregen dan ook relatief korte gevangenisstraffen en lage geldboetes. De meeste rebellenleider kwamen na een jaar, onder voorwaarden dat zij nimmer meer de politiek in zouden gaan, vrij.

Lees verder

• Eerste Boerenoorlog
• Tweede Boerenoorlog