Het Verscholen Dorp in de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is er in Nederland ook volop gevochten. Deze oorlog duurde wereldwijd van 1 september 1939 tot 2 september 1945. Nederland werd op 5 mei 1945 geheel bevrijd. Een deel van Nederland werd al in 1944 bevrijd. Gedurende deze oorlog doken er steeds meer mensen onder. Dit waren naast Joodse families ook mensen die niet - in bijvoorbeeld Duitsland - tewerkgesteld wilden worden. Deze onderduikers kregen onderdak bij mensen in huis. Dat leverde gevaar op. Sommige onderduikers en mensen die onderdak boden, hebben dit met de dood moeten bekopen. Op de Veluwe - dichtbij Vierhouten - werd zelf een heel dorp voor onderduikers gebouwd. Dit dorp kreeg de naam Het Verscholen Dorp.

Inhoud

• Het Verscholen Dorp
• Onderduikers
• Waarom en wanneer ondergedoken
• Huisvesting
• Inrichting hut
• Oprichting Verscholen Dorp
• Opa Bakker en Tante Cor
• E.H. von Baumhauer (De Boem)
• Ontdekking
• 29 oktober 1944
• Gefusilleerd
• Gefusilleerde personen
• Zelf een kijkje nemen
• Hoe er te komen
• Museum Het Verscholen Dorp
• Leesboeken

Het Verscholen Dorp

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is er op de Veluwe - tussen Nunspeet en Vierhouten - een speciaal dorp gebouwd, dat onderdak bood aan mensen die moesten onderduiken. Dit speciale dorp kreeg de naam Het Verscholen Dorp. De naam zegt het al: het dorp lag verscholen in de bossen (tussen Nunspeet en Vierhouten). Naast de benaming Het Verscholen Dorp werd het ook wel Het Geheime Dorp of onderduikerskamp Pas-Op-Kamp genoemd.

Onderduikers

Onder de onderduikers bevond zich ook een bekend iemand en dat was schrijver Godfried Bomans. Verder bestonden de andere onderduikers uit:

• joden
• mensen uit het verzet
• studenten
• werkweigeraars
• vliegeniers
• Amerikaanse militairen

Waarom en wanneer ondergedoken

De mensen die hier ondergedoken zaten, zaten hier natuurlijk niet voor niets. Sommigen weigerden om voor de vijand te werken (werkweigeraars), andere waren door hun joodse afkomst niet veilig. Maar ook geallieerden, studenten en zelfs een Duitse deserteur zochten hun toevlucht in het Verscholen Dorp. Het dorp werd tussen februari 1943 en oktober 1944 bewoond.

Huisvesting

Er waren in totaal negen hutten waar tussen de 80 en 100 onderduikers verbleven. Niet alle onderduikers verbleven er de gehele tijd. De samenstelling veranderde namelijk voortdurend. Sommige hutten waren deels in de grond ingegraven en waren daardoor niet goed zichtbaar. Van veraf leek het net of er uitsluitend bomen in dat deel van het bos stonden. De hutten hadden allemaal een eigen naam. De namen die werden gegeven waren onder andere:

• Oranjehaven
• Blokhut
• De Villa
• BIM-hut; waarbij de letters staan voor Beatrix-Irene-Margriet
• Amhut; dat stond voor Anti Moffen hut
• Groot PO; dat stond voor Groot Pas-Op

Inrichting hut

De hutten waren sober en primitief ingericht, maar dat was voor de mensen niet belangrijk. Het belangrijkste was dat ze veilig waren. Er stonden bedden (stapelbedden), er waren kachels en in sommige hutten waren een "fornuis" (koken op butagas) en een waterpomp aanwezig. De kachels mochten overdag niet gebruikt worden. Dan kon de rook hun niet verraden.

Oprichting Verscholen Dorp

Er waren drie mensen erg belangrijk voor Het Verscholen Dorp. Dat waren Opa Bakker en Tante Cor uit Nunspeet en de advocaat E.H. von Baumhauer (De Boem) uit Vierhouten. Samen met andere mensen uit het verzet zorgden ze ervoor dat het onderduikerskamp kon blijven bestaan. Opa Bakker en Tante Cor zorgden er onder andere voor dat het kamp werd bevoorraad.

Voordat Het Verscholen Dorp werd opgericht, zaten de onderduikers eerst bij de familie Bakker en bij de advocaat Von Baumhauer ondergedoken. Het onderduikadres in het Soerel werd verraden. De onderduikers wisten te ontkomen en vluchtten het bos in. De ruimte bij de advocaat werd te krap, omdat er steeds meer onderduikers bijkwamen. In eerste instantie zaten de onderduikers in de bossen vlakbij de boerderij De-Pas-Op (bestaat anno 2020 nog steeds), maar langs die weg werd er veel door de Duitsers gepatrouilleerd. Het was niet veilig genoeg meer. Daarop werd uiteindelijk dus besloten om Het Verscholen Dorp op te richten. Dit lag diep verscholen in de bossen en kans op ontdekking was een stuk kleiner.

Opa Bakker en Tante Cor

Zij waren een echtpaar en deden veel verzetswerk. Hun volledige namen waren: Dionisius Dirk Bakker en Cornelia Johanna Bakker-van Rheenen. Opa Bakker zijn schuilnaam in het verzet was Hendrik van Rooijen. Opa Bakker werd op 1 oktober 1879 in Dubbeldam geboren en overleed op 2 maart 1945. Hij werd toen samen met nog 47 verzetsstrijders in Varsseveld gefusilleerd. Tante Cor werd op 29 oktober 1900 in Haarlem geboren en overleed op 8 april 1989 in de leeftijd van 88 jaar.

E.H. von Baumhauer (De Boem)

Zijn volledige naam was Edouard Henri von Baumhauer. Hij werd in 1890 in Haarlem geboren en overleed in 1950 in Amsterdam. Samen met zijn vrouw - Hermina Jacoba Johanna von Baumhauer-Ribbink (1895- 1986) - en uiteraard andere mensen, deed hij veel in het verzet. Hij is in 1942 zelfs een periode vastgehouden door de Duitsers, maar werd uiteindelijk door toedoen van zijn vrouw vrijgelaten.

Ontdekking

Helaas werd het kamp ontdekt. Dat gebeurde echter bij toeval. De onderduikers waren al een keer eerder aan de dans ontsprongen, maar op deze bewuste dag helaas niet. De eerste keer dat ze bijna werden ontdekt waren twee Duitse militairen verdwaald in de bossen. Vlakbij een onderduikershut kwamen zij een aantal joodse onderduikers tegen. Op de vraag van de Duitse soldaten wat zij in de bossen deden, gaven ze als antwoord dat ze aan het kamperen waren. De Duitsers trapten erin en gingen niet op verder onderzoek uit.

29 oktober 1944

De tweede keer liep helaas niet goed af. Twee Duitse SS-ers waren op zondag 29 oktober 1944 in de bossen aan het jagen en hoorden dat er hout gezaagd en gehakt werd. Dat vonden ze vreemd en dus gingen ze op onderzoek uit. Ze ontdekten een aantal onderduikers, waaronder een jonge jongen. Hij werd kortstondig verhoord. Na dat verhoor gingen de Duitsers naar de Paasheuvel (daar hadden ze hun kwartier) en sloegen alarm. Een paar uren later werd het kamp "overmeesterd".

Gefusilleerd

Op het moment van ontdekking waren 87 onderduikers aanwezig. Van deze 87 personen lukte het 78 personen om op tijd het kamp te verlaten. Voor de overgebleven negen Joodse onderduikers liep het helaas slecht af. Ze werden opgepakt. Eén van hen overleed diezelfde nacht nog doordat hij/zij ziek werd en de overige acht werden de volgende dag gefusilleerd. Twee hiervan werden onderaan een heuvel bij het kamphuis van de Paasheuvel gefusilleerd. De overgebleven zes onderduikers werden onder begeleiding van een executiepeloton getransporteerd (ze moesten zelf lopen) naar het Het Verscholen Dorp. Het was de bedoeling dat zij daar gefusilleerd zouden worden. Maar zo ver kwamen ze niet. Onderweg aan de Tongerenseweg ontstond een opstandje, omdat twee onderduikers probeerden te vluchten. Dat vluchtten lukte helaas niet. Eén van de onderduikers werd in zijn vlucht doodgeschoten. De andere ging weer terug, omdat zijn zesjarige zoontje begon te schreeuwen. Uiteindelijk zijn ze allemaal doodgeschoten. Dat gebeurde in een drietal kuilen waarin ze moesten gaan liggen.

De Paasheuvel
De Paasheuvel was een plek voor jongeren die lid waren van de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC). Tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de Duitsers dit gebied ingenomen. Zij hadden daar hun basis.

Gefusilleerde personen

De volgende personen zijn na de ontdekking op 29 oktober 1944 gefusilleerd:

• Arnold de Leeuw: 58 jaar oud
• Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl: 50 jaar oud
• Johan de Leeuw: 29 jaar oud
• Arend Samuel Meijers: 45 jaar oud
• John Roedolf Meijers: 6 jaar oud
• Hartog Spijer: 59 jaar oud
• Max (Marcus) Gompes: 73 jaar oud
• Kaatje Gompes-Schoonhoed: 66 jaar oud

Zelf een kijkje nemen

Het is de moeite waard om zelf eens een kijkje te nemen bij Het Verscholen Dorp. Het oude dorp bestaat niet meer, maar er zijn drie hutten op dezelfde plek nagebouwd. In 2011 zijn de hutten vernieuwd.

Hoe er te komen

Je kunt er op verschillende manieren komen.

1. Vanaf het bezoekerscentrum in het Zandenbos (Nunspeet) kun je erheen lopen. Afstand is rond de 5 kilometer.
2. Vanuit Vierhouten kun je er met de fiets, lopend en deels met de auto komen. Je passeert aan je rechterhand Hotel-Restaurant De Vossenberg. Je vervolgt de weg en op een gegeven moment buigt de weg af naar rechts (richting Gortel). In de bocht hou je links aan. Je komt dan op de Tongerenseweg (je hebt een weiland aan de rechterhand). Er staat een bordje dat de weg verderop doodloopt. Dat is niet erg, want je kunt je auto daar parkeren en verder lopend de weg vervolgen. Uiteraard kun je dit ook met de fiets doen. Op een gegeven moment sla je rechtsaf en je komt dan op de Pas-Op-Weg. Deze weg vervolg je nog een behoorlijk stuk. Zodra je ver over de helft bent, zie je Het Verscholen Dorp aan de rechterkant. Dit is aangegeven.
3. Indien je de weg van Vierhouten naar Gortel volgt, zie je op een bepaald moment aan je linkerzijde heide en een zandweggetje. Vrij snel daarna is er aan de rechterkant een parkeerplaatsje waar je de auto kunt parkeren. Je gaat dit zandweggetje (parallel aan de heide) in (Gortelseweg) - mag niet met de auto! - en vervolgt deze weg een heel stuk. Verderop kun je een keer links afslaan naar de Pas-Op-Weg. De weg maakt een bocht naar rechts en een stukje verder zie je aan de linkerkant Het Verscholen Dorp.

Als het goed is, moet het op alle manieren goed aangegeven zijn.

Adres
Het Verscholen Dorp
Pas-Opweg
8076 BB Vierhouten
Telefoon stichting Het Verscholen Dorp: 0341 - 252177

Museum Het Verscholen Dorp

In de receptie van Hotel-Restaurant De Vossenberg in Vierhouten is sinds 4 mei 2013 een expositie over Het Verscholen Dorp. Deze expositie is tijdens de openingstijden van het hotel te bezoeken.

Adres
Hotel Restaurant De Vossenberg
Elspeterbosweg 1
8076 RA Vierhouten
Telefoonnummer: 0577 411 275

Leesboeken

Voor wie meer wil lezen over wat er zich in Het Verscholen Dorp heeft afgespeeld, kunnen onderstaande boeken interessant zijn:

Het geheime dorp

• Auteur: H.J. van Nijnatten-Doffegnies
• ISBN: 978-90-266-2717-0

Onderduikers op de Veluwe

• Auteur: Aart Visser
• ISBN: 9071097064 en 9789071097065

Het verscholen dorp

• Auteur: Aart Visser
• ISBN: 9071097161 en 9789071097164

Het verborgen dorp

• Auteur: Jeroen Thijssen
• ISBN: 9050186432 en 9789050186438

Lees verder

• Voormalig Kamp Westerbork in de Tweede Wereldoorlog