Jehovah’s Getuigen in de Tweede Wereldoorlog

Jehovah’s Getuigen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog fanatiek vervolgd. Zodra de nazi’s aan de macht kwamen, verboden zij alle religieuze activiteiten van de geloofsgemeenschap. Het verbod werd massaal overtreden wat leidde tot arrestaties. Vervolgens kregen de gelovigen de keus: een afzweringverklaring tekenen en onmiddellijk in vrijheid gesteld worden of trouw blijven aan het geloof. Dat laatste betekende deportatie naar een concentratiekamp. Zo'n 60 procent tekende niet.

Ontstaan en geloof

Het Wachttoren- Bijbel en Traktaatgenootschap zoals de officiële naam van de Jehovah’s Getuigen luidt, is aan het eind van de 19 e eeuw in Pittsburgh (Verenigde Staten) ontstaan. Charles Taze Russell (1852-1916) is de oprichter van de beweging. Hun ideeën worden sinds 1879 verspreid door een tijdschrift, nu bekend als ‘De Wachttoren’. Jehovah’s Getuigen geloven dat de bijbel het onfeilbare woord van God is en ze nemen de bijbel zo letterlijk mogelijk. Ze zien het als hun religieuze plicht hun geloof te verkondigen en verspreiden (vandaar de huis-aan-huisbezoeken). Jehovah’s Getuigen geloven dat het einde der tijden nabij is en dat er een hemelse opstanding zal plaatsvinden voor 144.000 christenen en een aardse opstanding voor de rest van de overleden mensen.

Jehovah’s Getuigen en Hitler

De overtuigingen en principes van de Jehovah’s Getuigen stonden lijnrecht tegenover de idealen van Hitler en consorten. Als snel na de machtsovername van de nazi’s wordt duidelijk dat er geen plek was voor een geweldloze, apolitieke organisatie in een staat waar militarisme en ‘Volksgemeinschaft’ voorop staan. Jehovah’s Getuigen houden zich afzijdig van de politiek omdat zij vinden dat ze slechts gebonden zijn aan God. Ze mogen om die reden geen lid worden van een politieke partij, niet trouw zweren aan een vlag, geen volksliederen zingen en niet de Hitlergroet brengen (Jehovah’s Getuigen verwachten alleen heil van God). Allerlei zaken die Hitler van groot belang achtte. Wat de nazi’s helemaal woest maakte was de weigering van de getuigen om in het leger te dienen, wapens te dragen en in de oorlogsindustrie werkzaam te zijn. Vanaf 1933 volgen de maatregelen om de Jehovah’s Getuigen de mond te snoeren elkaar in rap tempo op tot het genootschap begin 1935 in zijn geheel verboden wordt. Aangezien de Jehovah’s Getuigen het prediken als hun heilige plicht beschouwen, zetten zij hun activiteiten ondergronds door. Vele getuigen werden opgepakt. Kinderen van Jehovah’s Getuigen werden soms weggehaald en ‘heropgevoed’ in nazi-gezinnen. De gearresteerden konden, in tegenstelling tot de joden en de Sinti en Roma die om hun afkomst vervolgd werden, aan verdere vervolging ontsnappen door het tekenen van een Afzweringverklaring. De meeste van hen ondertekenden niet. Zij werden afgevoerd naar concentratiekampen alwaar zij een paarse driehoek als herkenningsteken moesten dragen. Velen overleefden de oorlog niet.

Cijfers Duitsland

• Circa 10.000 gearresteerd
• 2000 gedeporteerd naar concentratiekampen
• 1200 omgekomenen

In Nederland

In Nederland kende de vervolging van de getuigen ook een dergelijke geschiedenis. Aan het begin van de oorlog, in augustus 1940, was er maar een kleine groep Jehovah’s Getuigen in Nederland, ongeveer 500 personen. Opvallend is dat hun aantal, ondanks de vervolging, tijdens de bezettingsjaren enorm steeg. Bij de bevrijding was hun aantal toegenomen tot zo’n 3100 Jehova’s getuigen. Hun standvastige verzet tegen de bezetter had blijkbaar een enorme aantrekkingskracht op velen. Tijdens de bezettingsjaren zijn minimaal 500 Jehovah’s Getuigen gearresteerd. Zo’n 40% van hen heeft op enig moment de Afzweringverklaring getekend. Ruim 300 van de gearresteerden zijn gedeporteerd naar concentratiekampen, de meeste mannen naar Sachsenhausen, de meeste vrouwen naar Ravensbrück. In de kampen hadden Jehovah’s Getuigen het extra moeilijk omdat zij veelal weigerden werk uit te voeren ten behoeve van de oorlogsindustrie en oorlogsvoering, 25 stokslagen was de gebruikelijke straf voor een dergelijke werkweigering. Ongeveer 130 Nederlandse Jehovah’s Getuigen zijn in de bezettingsjaren omgekomen als gevolg van ziekte, mishandeling en andere ontberingen. De meeste van hen in concentratiekampen in Duitsland, een paar in de kampen in Amersfoort en Vught. Wegens het weigeren van het uitvoeren van graafwerkzaamheden voor de Duitsers zijn aan het eind van 1944 vijf Jehovah’s Getuigen gefusilleerd. De cijfers zijn onder voorbehoud, het is soms moeilijk te beslissen op basis waarvan mensen werden vervolgd. De vijf Jehovah’s Getuigen die vanuit Kamp Westerbork naar concentratiekampen zijn gedeporteerd waren bijvoorbeeld naast Jehovah’s Getuigen ook joods.