De Eerste Wereldoorlog: aanleiding en situatie in Nederland

De Eerste Wereldoorlog heet zo omdat voor het eerst bijna alle landen ter wereld er wel mee te maken hadden. In dit artikel wordt de aanleiding, de oorlog zelf, de situatie in Nederland, en het gevolg behandeld.

De betrokkenen

De betrokkenen waren verdeeld in twee kampen: de geallieerden en de centralen. De geallieerden bestonden uit Groot Brittannië, Frankrijk en Rusland en de centralen uit Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Later sloten de VS, Japan, Italië, Portugal en Roemenië zich bij de geallieerden en sloten Bulgarije en het toenmalige Ottomaanse rijk (nu Turkije) zich aan bij de centralen.

Nederland is voor 98% procent niet betrokken geweest bij de Eerste Wereldoorlog, België wenste ook neutraal te blijven, maar Duitsland viel België binnen om zo naar Frankrijk te kunnen komen.

De oorzaak

Het machtsevenwicht was in de jaren voor de eerste wereldoorlog heel erg wankel. Er waren meerdere mensen die een al een oorlog voorspelden. Opvallend was dat in deze tijd men nog dacht dat er met een korte oorlog van alle ellende verlost zou zijn. Echter met de ervaringen van de Amerikaanse burgeroorlog in de hand begonnen zowel Groot-Brittannië als Duitsland een vloot van zwaar bepantserde schepen te bouwen. Frankrijk en Rusland vormden al een bondgenootschap, en Groot-Brittannië sloot zich uit angst voor de Duitsers zich erbij aan. Als reactie op Frankrijks aansluiting maakten Duitsland en Oostenrijk-Hongarije een alliantie.

Diverse landen hadden een dieper verlangen, zoals Duitsland bijvoorbeeld de regio Elzas-Lotharingen terug wilde hebben van Frankrijk. Wat ook de oorlogsvoering beïnvloedde was het relatief veel aandacht geven aan zwakke bondgenoten uit angst dat ze overliepen. Ook speelde vooral voor Duitsland en Italië de drang naar een koloniaal rijk een rol. Oostenrijk annexeerde in 1908 uit onvrede over zijn eigen situatie Bosnië-Herzegovina.

De oorlog op land

De startdatum voor de eerste wereldoorlog is 28 juni, toen de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand en zijn vrouw in de hoofdstad van Bosnië-Herzegovina werden doodgeschoten. De dader van de aanslag was een Serviër. Omdat Servië een bondgenoot was van Rusland werd aan Servië een ultimatum gesteld. Nadat Servië hierop niet gereageerd had verklaarde Oostenrijk-Hongarije Servië de oorlog. 2 dagen na het begin, op 30 juli, mobiliseerde Rusland al zijn troepen om ten strijde te trekken om Servië te steunen. Een dag later verklaarde Duitsland Rusland de oorlog.

Dit leidde ertoe dat er door het 'sneeuwbaleffect' alle landen van de allianties bij de oorlog betrokken raakten. Hierdoor besloot Duitsland om Frankrijk aan te vallen en wel via het 'von Schlieffenplan'.

Het von Schlieffenplan baseerde zich op de verwachting dat Frankrijk de neutraliteit van Nederland en België zou respecteren. Duitsland voerde eerst een schijnaanval uit in Lotharingen om vervolgens met een groter leger via België (en oorspronkelijk ook via Nederland, maar dat idee hebben de Duitsers grotendeels laten varen) toe te slaan. Na het weigeren van de doortocht door België viel het Duitse leger daar binnen en begonnen ze daar huis te houden. Het von Schlieffenplan voorzag een groot front vanaf de kuststrook, langs de gehele grens, om Frankrijk mee binnen te komen. Echter bij de Belgische stad Ieper wisten de geallieerden stand te houden, alhoewel ze van drie zeiden omsingeld waren door de Duitsers. De opmars van de Duitsers was op enkele plekken succesvol te noemen, omdat ze zeer dichtbij Parijs gekomen zijn. Echter veranderde het grootste deel van dit front in een 'loopgravenoorlog'. In het oosten was er een front van Rusland tegen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. dit front liep vanaf de Baltische staten (Estland, Letland en Litouwen) tot aan de zwarte zee in Turkije. Verder was er in de Alpenregio nog een front. Hier stonden Oostenrijk-Hongarije en Duitsland tegen Italië, Frankrijk en Groot-Brittannië.

Het is natuurlijk overbodig te zeggen dat in de loopgraven verschrikkelijk veel mensen de dood vonden.

Het duurde een tijd voordat er een doorbraak kwam. Met hulp van het Britse en een deel van het Belgische leger werd aan de opmars begonnen. Ze waaierden vanuit Ieper uit over heel België. Ook op de andere fronten werden de centralen teruggedrongen. Opvallend was het dat de centralen voorafgaand aan de grote overwinning eerst met een tegenoffensief veel terrein gewonnen hadden. Omdat de centralen ten einde raad waren was het een koud kunstje van de geallieerden om de centralen terug te drijven. Er waren grote gebreken aan eten en materieel. Bovendien dreigde er in Duitsland een revolutie uit te breken, waardoor de keizer naar Nederland vluchtte.

De Eerste Wereldoorlog werd op 28 juni 1919 beëindigd in Versailles. Er kwam toen een einde aan de met meer dan 10 miljoen slachtoffers de meest vreselijke wereldoorlog ooit.

De oorlog op zee

De Britten en de Duitsers hadden allebei een groot zee-leger. Na twee zeeslagen besloten de Duitsers zich van zee terug te trekken, terwijl de Britten veel grotere verliezen geleden hadden. Na deze slagen gingen de Duitsers echter nog steeds door met de "onbeperkte duikbootoorlog" Dit hield in dat ieder schip, neutraal of niet een doelwit was. In deze oorlog werden door legers ook de eerste ervaringen opgedaan met 'vliegdekschepen'. Deze waren nog niet zoals de huidige Amerikaanse, maar waren vaak een plat schip met daarop een kraan en een aantal watervliegtuigen.

De oorlog in de lucht

De luchtoorlog stelde niet zo heel erg veel voor in vergelijking met een hedendaagse oorlog. Een groot deel van de vluchten waren verkenningsvluchten en het grootste deel van de gevechtshandelingen waren 'dogfights', wat inhield dat twee vliegtuigen elkaar tegenkwamen en probeerden elkaar neer te schieten. De vliegtuigen van die tijd waren dubbeldekkers en de piloot zat buiten, met een geweer in zijn hand. Opvallend genoeg waren de Duitse vliegtuigen superieur aan die van de geallieerden, om de doodsimpele reden dat de bouwer een systeem bedacht had waarmee de mitrailleur tussen de propellerbladen dóór kon schieten. De bouwer van deze vliegtuigen was overigens een Nederlander; Anthony Fokker.

De situatie in Nederland

Nederland zelf was neutraal en daarom niet betrokken in de gevechtshandelingen. Geheel afzijdig was Nederland niet omdat er een klein deel van het Duitse leger door Zuid-Limburg naar België liep. De VS heeft Nederland overigens nog geprobeerd in de eerste wereldoorlog te betrekken door op een dag alle Nederlandse schepen die in hun havens afgemeerd lagen in beslag te nemen.

De economie van Nederland heeft wel de effecten van de oorlog gemerkt. Een groot deel van de export kwam weg te vallen. Een ander belangrijk deel wat effect voor Nederland waren de vele vluchtelingen uit België. De Nederlanders namen de vluchtelingen gastvrij op, maar gebruikten ze helaas ook als attractie. De Duitsers hadden namelijk op de grens met België een hek neergezet, wat onder hoogspanning stond. Er zijn verhalen bekend van Nederlanders die naar uitkijktorens gingen om te kijken hoe de Belgen ruzie maakten om brood dat ze over het hek gooiden. Het hek is overigens wel het decor geweest van een aantal spectaculaire ontsnappingsacties. Er is zelfs een tunnel onderdoor gegraven.

Het gevolg na de vrede

Door het sluiten van de vrede van Versailles kwam er een einde aan de eerste wereldoorlog. De centralen kwamen als de verliezers uit de bus en moesten als gevolg heel veel land inleveren, mochten geen leger meer hebben en moesten herstelbetalingen betalen. Dit resulteerde in een economische crisis die de voedingsbodem werd van het derde rijk.