De wonderbaarlijke communicatie van de Inuit

In het gehele poolgebied (dus van Groenland tot Siberië) spreken de Inuit varianten van één taal. In Canada noemt men deze taal het Inuktitut en in Groenland het Kalaallisut of ‘Groenlands’. Op regionaal niveau verschillen de dialecten niet veel, maar hoe groter de afstanden worden, hoe groter de verschillen in dialect zijn. Zo kunnen Inuit uit Siberië Inuit uit Oost-Groenland niet of nauwelijks verstaan. Inuit uit West-Groenland kunnen Inuit uit Alaska daarentegen wel enigszins verstaan.

Het Inuktitut

In Canada spreken ongeveer 30.000 Inuit het Inuktitut. Deze taal is zeer opvallend, omdat het geheel eigen tekens heeft. Wetenschappers zijn er nog niet helemaal over uit of het Inuktitut gebaseerd is op medeklinkers of op lettergrepen. Meestal gaat men er echter van uit dat de schrijftaal is gebaseerd op lettergrepen. Toen Edmund Peck, een missionaris van de Anglicaanse kerk, rond 1870 bij de Canadese Inuit kwam, wilde hij bij hun taal een schrijftaal maken. Hierbij ging hij uit van het Cree, een dialect van andere Noord-Canadese volkeren dat is gebaseerd op lettergrepen. De Inuit zelf hadden namelijk nooit een schrijftaal nodig gehad. Alles werd mondeling overgeleverd. De Inuit hebben hierdoor een ontzettend goed geheugen ontwikkeld. Voor elke lettergreep bestaan twee tekens en een teken met een puntje erboven staat voor een lange klinker. In het Latijnse alfabet wordt de klinker dan verdubbeld.

In 1970 heeft Tapiriit Kanatami het Inuktitut sterk aangepast en vereenvoudigd. In die tijd wilde men deze taal namelijk gaan typen op een typemachine. Een typemachine heeft echter maar plaats voor een beperkt aantal tekens. Met de komst van de computer is dit probleem geheel opgelost en zijn er veel meer mogelijkheden om het Inuktitut te kunnen typen. Speciale programma’s kunnen ervoor zorgen dat elk gewenst teken op het beeldscherm komt. De oorspronkelijke schrijftaal, ingevoerd door Edmund Peck, gebruikt men tegenwoordig steeds minder. De Inuit doen er ook geen moeite voor, omdat bij hun taal oorspronkelijk helemaal geen schrift hoorde.

De vormleer van het Inuktitut is behoorlijk ingewikkeld, omdat ze ongeveer zevenhonderd achtervoegsels hebben. Elk woord bestaat uit een ‘basiswoord’ die wordt gevolgd door één of meerdere voor-, tussen- of achtervoegsels. Zo kunnen er soms zeer lange woorden ontstaan. Dit is in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Engels en het Nederlands. Het Engels en ook het Nederlands zullen voor veel woorden van het Inuktitut meerdere woorden of een hele zin nodig hebben, om hetzelfde uit te drukken. Tevens maken de acht naamvallen het ook behoorlijk lastig om de taal van de Inuit onder de knie te krijgen. Hoewel het Inuktitut moeilijk is om te leren, kent deze taal geen uitzonderingen zoals in bijvoorbeeld de West-Europese talen.

Een voorbeeld van een lang woord in het Inuktitut, in het dialect uit Nunavit: tusaatsiarunnanngittualuujunga. Dit betekent: ik kan niet erg goed horen. Het woord bestaat uit één basiswoord tusaa (‘horen’), gevolgd door vijf achtervoegsels: tsiaq (‘goed’), junnaq (‘in staat zijn tot’), nngit (‘niet’), tualuu (‘heel erg’), junga (eerste persoon enkelvoud, tegenwoordige tijd, indicativus). Woorden van deze lengte zijn niet uitzonderlijk, omdat het eigenlijk hele zinnen zijn. Ze kennen geen zinnen die opgebouwd zijn uit enkele losse woorden. Dit kun je ook terug zien in de verbuiging van de werkwoorden. We nemen hier als voorbeeld het werkwoord ‘wandelen’. De infinitief van een werkwoord komt niet voor in de taal van de Inuit. Ze gebruiken hiervoor een werkwoordsvorm in de derde persoon enkelvoud. In dit geval is dat ‘pisuktok’. ‘Pisuk’ is de stam van het werkwoord. De vervoeging van het werkwoord gaat als volgt:

• Ik wandel = Pisukponga
• Jij wandelt = Pisukputit
• Hij wandelt = Pisuktok
• Wij wandelen = Pisukpogut
• Jullie wandelen = Pisukpusi
• Zij wandelen = Pisuktut

Veel eigenschappen van een volk kunnen afgeleid worden uit de taal. De mentaliteit bijvoorbeeld van de oorspronkelijke Inuit is zeer egocentrisch: alles draait om ‘eten’ en om ‘buik’. Dit vind je terug in de taal, want bezittelijke voornaamwoorden komen ontzettend vaak voor. Een ander voorbeeld is sneeuw. Dat sneeuw een grote rol speelt in het leven van de Inuit is af te leiden aan het feit dat ze meer dan vijftien woorden voor ‘sneeuw’ hebben.

Het Kalaallisut

Ongeveer 50.000 Inuit in Groenland spreken Kalaallisut, oftewel Groenlands. Dit is meer dan alle andere sprekers van Inuit-dialecten bij elkaar. In Groenland spreekt men drie dialecten: het Oost-Groenlands, Noord-Groenlands en West-Groenlands. Het West-Groenlands is het grootst en wordt ook wel Kalaallisut genoemd. Deze taal vertoont veel overeenkomsten met het Inuktitut. Het belangrijkste verschil tussen deze talen is de schrijftaal. Het Inuktitut heeft een geheel eigen alfabet, terwijl het Kalaallisut het Latijnse alfabet gebruikt. Aan het Latijnse alfabet is echter wel één extra letter toegevoegd bij het Kalaallisut: de Kra. Deze letter lijkt op de kleine letter ‘K’. Ongebruikelijk voor Latijnse letters komt hij alleen voor in kleine vorm. Na de taalhervormingen is de ‘Kra’ vervangen door de letter ‘Q’.

Groenland hoort bij het koninkrijk Denemarken, maar heeft wel een onafhankelijke positie. Dit betekent dat ook het Deens een belangrijke rol speelt in het leven van de Groenlanders. Desondanks probeert een speciaal Comité (‘Oqaasileriffik’) ervoor te zorgen dat Groenlands de hoofdtaal van Groenland blijft. Officieel is dit al zo, maar het Deens wordt in sommige delen van het land beter beheerst. Hier wonen dan ook voornamelijk Deense immigranten. Door speciale lesprogramma’s op scholen probeert het Comité, onder leiding van de Minister van Cultuur, Educatie, Onderzoek en Kerk, het Kalaallisut onder de Groenlanders te verspreiden. Volgens het Comité moet het Deens, naast het Engels, wel de belangrijkste vreemde taal blijven.

Touwfiguren

Zoals hierboven beschreven, kenden de Inuit eeuwenlang geen schrift. Mondelinge overlevering was dan ook zeer gebruikelijk, maar soms was er toch de behoefte om iets uit te beelden. Bij alle Inuit vormden de touwfiguren een belangrijk deel van hun vermogen om verhalen of gedachten over te brengen. Sommige figuren zijn zo ingewikkeld dat ze ook tot de kunst van de Inuit gerekend kunnen worden.

Het maken van touwfiguren is over de gehele wereld bekend. In het Frans heet het bijvoorbeeld ‘jeu de ficelles’, in het Engels ‘cat’s cradle’ en in het Nederlands ‘kop en schotel’. Opvallend is dat de figuren van de Inuit ook bij Australische inboorlingen voorkomen.