Frans & Frans = 2!

« J' la kiffe grave cette meuf! Hé, t'as pas une clope? Ouais, dans ma bagnole. " » Als je dit verstaat, spreek je meer dan alleen maar schoolfrans en heb je geen nood aan dit artikel om je in kringen te begeven waar ze geen standaardfrans spreken. Is dit niet het geval, lees dan zeker voort, zodat je niet met een "bouche bée" (een mond vol tanden) komt te staan! Er is een hemelsbreed verschil tussen ons schoolfrans en het Frans in Frankrijk. Dan spreken we niet eens over het taalgebruik van de straatbendes in de banlieue (de buitenwijken), maar over de taal van jongeren in 't algemeen - om 'cool' te zijn en erbij te horen – maar ook in huiselijke kring wordt al te vaak afgeweken van het Standaardfrans.

Het spreekt vanzelf dat het jongerenjargon ook geregeld verandert, vooral wanneer de ouders deze woorden beginnen over te nemen ontstaat er opnieuw behoefte aan andere woorden. Maar zowel jongeren hebben dingen voor hun ouders te verbergen (bvb dat ze een jointje gerookt hebben), als ouders voor hun te jonge kinderen (bvb wanneer ze over seksueel getinte of andere gevoelige zaken willen spreken.)

Argot

Argot - of 'argotisme' in het Nederlands, is een aanduiding voor slang, straattaal of Bargoens en dateert al van kort vóór 1630. De nood om over taboes te kunnen spreken zonder de verboden woorden zelf te gebruiken heeft in de meeste talen aanleiding gegeven tot het ontstaan van argot; vergelijk met flikker, wippen, pingping, pruim, griet, mokkel … in het Nederlands, wat voornamelijk overdrachtelijk is en doorgaans beperkt tot meisjes/vrouwen, geslachtsorganen en aanverwante terminologie. Het Frans is hierin veel kleurrijker en uitgebreider: het familiaire taalgebruik is doorspekt van alternatieve woorden en uitdrukkingen. Er bestaan ook verschillende soorten argot, afhankelijk van het sociale milieu waarin het gesproken wordt. Enkele meer bekende woorden uit argot zijn bouffer (eten), fric (geld), nana (vrouw, meisje), flic (politieagent), truc/machin (ding, dinges). Er zijn al verschillende speciale woordenboeken die deze woorden verzamelen.

Verlan

Verlan gebruikt een techniek om woorden te verdraaien: je plaatst gewoon het achterste deel vooraan; en zo is ook de naam verlan zelf ontstaan: het is "l'envers", maar dan op een meer fonetische manier geschreven. Zo heb je de bekendste: vénère (van énervé, boos, opgewonden), keuf (van flic, op zichzelf een woord uit het argot!), céfran (van Français).

Bij woorden van (in de praktijk) slechts 1 lettergreep, wordt de doffe 'e' gebruikt en omgezet tot 'eu'. Bijvoorbeeld meuf (van femme -> femmeu -> meufem – het achterste gedeelte wordt weggelaten om opnieuw slechts één lettergreep te hebben. Het is uiteraard niet de bedoeling dat blitse woorden langer worden dan de originele! Op dezelfde manier wordt ook mec (man, kerel) omgezet tot keum en fête (feest) tot teuf.

Tchatche

Is de chat- en sms-taal, zoals ook wij die kennen en gebruiken. Tchatche zou uit het Spaans (chacharear) of Occitaans (charrar) komen en was al eerder overgenomen als argot om 'praten, babbelen' aan te duiden. Aangezien het Engelse woord voor chatten via de computer (to chat) in het geschreven Frans reeds 'kat' betekent, kon het moeilijk zó overgenomen worden en is men hiervoor tchatche gaan gebruiken, ook wel afgekort tot tchat, wellicht onder invloed van het Engelse chat.

In chat- en sms-taal wordt zoals in het Nederlands fonetischer en zo kort mogelijk geschreven, met vaak ook cijfers in de plaats van lettergrepen, zodat het soms een rebus wordt (denk aan ff, w817, g1 idd, …) – de uitspraak blijft ongewijzigd. Quoi wordt dus koi, demain wordt 2m1, "quoi de neuf" (wat nieuws? what's up) wordt koi 2 9.

Samentrekkingen

Blitse taal moet snel gaan, dus moet er bespaard worden. De 'ne' van de dubbele ontkenning ne … pas (/plus/rien) wordt hier ook overbodig. Ziehier de voornaamste samentrekkingen:
Je suis wordt ch'uis, tu as wordt t'as, je ne sais pas wordt ch'ais pas of ch'ais pô, il y a wordt y'a, "Qu'est-ce que tu as dit?" wordt "Qu'est-c't'as dit?" [kestadi]. In sms-taal wordt alles nog fonetischer: "qu'est-ce que c'est" wordt bijvoorbeeld keske C. "Qu'est-ce que tu as ?" wordt Kesta?

Arabische invloeden

Door het contact met mensen van Arabische afkomst, zijn ook nieuwe woorden ontstaan. Een voorbeeld is kiffer, 'iets leuk vinden, ergens van houden', afgeleid van kif, Arabisch voor 'hasj', en in het verlengde ervan ook 'plezier'. Kiffer kan ook 'hasj roken' betekenen.

Tebib is een wijze in het Arabisch, in het Franse argot is toubib een dokter geworden. Nadien is toubib geëvolueerd naar toubab, vervolgens in verlan babtou of kortweg bab geworden, met als nieuwe betekenis een 'blanke' (gebruikt door niet-blanken).

Argotische affixen

Uit taalkundig opzicht is het argot het interessantste om verder op in te gaan, omdat daar achtervoegsels bij gebruikt worden.
Zo heeft alles wat op ~asse eindigt een pejoratieve betekenis, denk aan onze eigen paperassen, wat wellicht uit het Frans overgenomen werd. Zo is er ook blondasse, dégueulasse, faignasse, godasse, bonasse, pétasse, … (blonde, vies, luierik, schoen, simpele, hoer/ig, …)

Alles wat op ~ard eindigt, duidt een persoon aan, meestal mannelijk en vaak ook pejoratief, denk aan bâtard (Nederlands: bastaard). Zo ook: connard, veinard, vieillard, motard, salopard, routard, trouillard. (Klootzak, gelukzak, oude zak, motorrijder/nozem, klootzak, reiziger/trotter, bangerik.)

Het achtervoegsel ~oche heeft geen vaste betekenis en wordt soms voor plaatsen gebruikt: cinoche, pistoche, Bastoche (cinéma, piscine, bastille), maar ook voor andere zaken: péloche, téloche, moche, festoche. (pellicule, télévision, mal (lelijk), festival)

Een recenter achtervoegsel is ~os, dat niet echt een nieuwe betekenis maakt: brutos, calmos, cassos, chicos, craignos, débilos, ... (Bruten, kalmte, ga weg!, iemand die chique probeert te zijn, beangstigend, debiel, …)

Afko's en acroniemen

Zoals in het Nederlands, zijn er veel afko's in het Frans, die veelal ook op –o eindigen. Frigo en vélo hebben we zelf overgenomen, ook resto en bio is duidelijk. Ziehier enkele andere veelgebruikte afko's: ado, alu, anar, anniv, apéro, asso, clodo, déco, dico, proprio. (Adolescent, aluminium, anarchist, anniversaire, apéritif, association, clochard, décoration, dictionnaire, propriétaire.)

Veelgebruikte acroniemen zijn BD (Bande-Dessinée, stripverhaal), DRH (Directeur des Ressources Humaines, personeelsdirecteur), HLM (Habitation à Loyer Modéré = sociale woning), PDG (Président-Directeur-Général = algemeen directeur), SDF (Sans Domicile Fixe = dakloze) en de minder bloemrijke PQ (Papier Cul/Q = wc-papier) en VRP (Voyageur, Représentant, Placier, een soort van handelsreiziger).

Ook het departement waar iemand woont, wordt afgekort. Zo zegt men bijvoorbeeld "Il est du neuf-trois." (hij is van de 9-3), wat betekent dat hij in het departement 93 woont.

Krachttermen

De Fransen hebben in hun taalgebruik ook heel veel temperament: zoals Eddy Murphy in zijn eerste films zowat elke minuut "fuck" zei, zo gebruikt men ook in Frankrijk constant krachttermen, zelfs op de radio. Een kleine greep uit het vocabularium: merde, fait chier, va chier, connard/ connasse, petasse, casse-toi, con, enfoiré , enculé, enflure, fils de pute, salaud/salope, putain, va te faire foutre, ras le cul, crétin, nique ta mère, trou du cul, ta gueule, tu me casse les couilles. Veel van deze uitdrukkingen kunnen aaneengerijgd worden, zoals ook in het Nederlands godvermiljaardenondedju. Een voorbeeld: "putain de bordel de merde fais chier con".

Parler 'cool'

Jongeren en 'hippe' blaadjes gebruiken ook nogal wat geleende Engelse woorden, vaak uit de grammaticale context getrokken. C'est fun! Een tijdje geleden stond het Franse roddelblad "Voici" vol van Engelse woorden; gelukkig is dat ondertussen al wat voorbijgetrokken. Vooral in koppen, paradeerden de Engelse woorden, bvb Elle est trash/destroy! (als adjectief!), Le relooking, Trop cool! Enkele andere nieuw-Franse uitdrukkingen: speeder (zich haasten), naast elle est speed (ze is gehaast; ze is hyperactief, moeilijk te volgen – ook figuurlijk), flipper (doordraaien), surfer (internetten).

Vaak wordt de betekenis verdraaid. Geroddel is bijvoorbeeld "du people" [du pi:pol] (soms zelfs 'pipole' geschreven – afgeleid van de naam van het roddelblad 'People'). "C'est du people" wordt ook gezegd over iets dat men niet au sérieux moet nemen. Totaal onverstaanbaar voor een Engelstalige!

Zo zijn er tenslotte ook nog een groot aantal –ing-woorden, die Engels aandoen, maar helemaal geen Engels zijn (de juiste term volgt tussen haakjes), zoals "le footing" (jogging), "le relooking" (make-over), "le lifting" (facelift), "le planning" (schedule). Andere foutieve overnames zijn bvb "le talkie-walkie" (i.p.v. walkie-talkie), "le baby-foot" (i.p.v. table football), "les baskets" (trainers), "le scoop" (hot news), "les waters" (toilet). Enkele hybride Frans-Engels woorden zijn "pipi-room" en "surbooking" (overbooking).

In de hoop dat je wat 'Frans' bijgeleerd hebt, ga ik nu « cocooner, comme dieu en France »!

Overzicht van veel gebruikte woorden in familiale kring: