In de naam van... Brandnetel

Netel, branetel, stekels, prikkers, tingels! Het lijkt wel een brabbeltaal voor en van kinderen. En dat is het ook wel geweest. Ik kan me nog levendig herinneren dat mijn moeder me waarschuwde voor die prikkers. En mijn vroegere buurvrouw, die nogal grof in de mond was, krijste naar haar kinders ‘blijf met je tengels van de tingels af’. Een ruwe, branderige plant voor ruwe mensen zeker. In elk geval een plant die zich overal vertoont waar een overvloed aan mensen en hun afval aanwezig is. Het woord brand van branderig, dat is duidelijk, maar waar komt dat netel vandaan? Dat is wat moeilijker. Het zou komen van een oud Duits woord ‘nezilla’ dat branden of jeuken betekent, dus 2 keer branden of brandbranden of van een ander oud Duits woord ‘nezzi’ dat getwijnd garen wil zeggen, en dat slaat natuurlijk op het gebruik van de netelvezels om garen en neteldoek te maken. Dat gebruik is al zeer oud en vinden we terug bij een zekere Nestorius (980) die al over de mooie gewaden gemaakt van neteldoek, schreef. Een andere verklaring gaat ook in die richting, netel van 'Noedl', wat 'naald' betekent. Van steken en van naaien?

Officiële naam: Urtica dioica

De officiële Latijnse naam Urtica verwijst ook naar het branden ‘urere’. De vermaarde Cats dichte er al over ‘Urtica heeft den naem ghekreghen van het branden / Want als men die aenraeckt, ontsteeckt sij onse handen’. Het tweede deel van de naam ‘dioica’ betekent ‘tweehuizig’ en is de botanische terminologie voor een plant waar mannelijke en vrouwelijke exemplaren van bestaan.

Natuurlijk heeft een plant die bij de mensen groeit ook vele volksnamen gekregen. De scheldlijst van stekels, prikkels, tingels kunnen we nog veel langer maken, al zijn het dikwijls verbasteringen van brandnetel zoals bannetel en broeinekels. Tingel en tiengel werd in Vlaanderen veel gebruikt. Tingelen wil ook zeggen branden, steken. Duivelstong, vind ik wel grappig, het blad lijkt wat op een tong, die dus bijt of steekt en dat was natuurlijk des duivels.

Geneeskrachtige werking: reuma en prostaat

Voor zo een bekende gebruiksplant is het wel verwonderlijk dat er weinig verwijzingen zijn in de naam naar het medisch gebruik. Maar ja, dat branden is natuurlijk zeer opvallend. En dat zijn we dus ook als geneeskracht gaan gebruiken. Als zuiveringskuur bloot in de brandnetels lopen, je slaan met brandnetels tegen jicht en reuma, heeft zelfs een eigen naam gekregen ‘urticatie’. Het lijkt logisch als je pijn heb van de netel, dat je de reumapijn niet meer voelt. Maar toch is er meer aan de hand, netels hebben wel degelijk een anti-inflammatoire werking. We hebben dat al dikwijls genoeg in de praktijk ondervonden, maar ondertussen is dat ook bevestigd in verschillende wetenschappelijke onderzoeken (zie referenties). De Duitse volksnamen ‘Haarnessel’ verwijst naar het gebruik als haarlotion. Reeds Hyppokrates adviseerde Urtica voor haaruitval. Ook dit is mogelijk een vorm van signatuurleer. Harige planten voor het haar?

Dat de netel ook goed is voor de huid, juist bij allergische uitslag, betwijfel ik geen moment. Het merkwaardige is, dat we hier een gelijksoortigheidsregel hebben: Urtica tegen Urticaria, wat het veroorzaakt kan het ook genezen. Professioneel wordt nu juist de wortel van Urtica veel gebruikt en wel tegen prostaatklachten en daar zijn geen verwijzingen over in oude kruidenboeken. Ook oude boeken bevatten niet de eeuwige waarheid, maar dat had je ondertussen al wel begrepen.

Andere namen

• Volksnamen: bijtnetel, betenatel, hete-netel, steeknetel en hittel, duivelstong
• Engelse namen: Nettle, stinging nettle, garden nettle
• Franse namen: Ortie, Grande ortie (mogelijk ook afgeleid van Urtica)
• Duitse namen: Brannessel, Haarnessel, Hanfnessel, Nessel, Zingel, große Neddel, Tissel, Gichtrute oder Nessel
• Dodonaeus namen: Urtica maior, Urtica communis, Urtica foemina, groote Netelen