In de naam van de kruiden, van Achillea tot Withania
De namen van planten vertellen ons een verhaal. Een stukje geschiedenis over het samenleven van mensen en planten. Namen zijn natuurlijk gewoon nuttig. Zo, kunnen we weten over welke planten Dodoens en anderen in de oude kruidenboeken schreven. Namen van kruiden zeggen dikwijls ook iets over hun gebruik en medicinale werking. Plantennamen zijn verder ook plezierig. Dus 'geniet' maar van ogentroost, vrouwenmantel, aardrook en madeliefje.| Naam kruid | In de naam van... |
|---|---|
| Achillea millefolium | Achillea millefolium naar Achillus, krijgsheld van de Grieken, die deze plant zou gebruikt hebben om zijn wonden te genezen. Millefolium wil zeggen duizend blaadjes, omwille van de fijne verdeling van het blad. |
| Aegopodium podagraria | Aegopodium podagraria van Aegos, geit en podion, voet, pootje; naar vormgelijkenis van blad met poot van de geit. Maar ook omdat het blad tegen voetjicht, het pootje gebruikt werd. Zevenblad: naar de vorm van het blad, in 7 stukjes verdeeld, in feite 3 x 3 vergroeiingen |
| Alchemilla vulgaris | Alchemilla vulgaris naar de Alchemisten, druppel op het blad zou gebruikt zijn bij alchemistische rituelen om goud te maken |
| Arctium lappa | Arctium lappa van Latijnse Arctus, beer; vruchten lijken op de kop van een beer volgens Dodonaeus. Lappa komt van labein en betekent vastgrijpen, klitten; vandaar ook de Nederlandse naam Klis of Klitwortel. |
| Artemisia | Artemisia vulgaris van Griekse artemes, gezond, fris. Of van Artemis godin van de geboorte en beschermster van de kraamvrouwen. De Nederlandse naam Bijvoet, bij de voet, omdat het kruid in de schoenen gestopt werd tegen vermoeidheid! Of verbastering van het Duitse Beifuss, Bipoz, Germaanse boutan is stoten, kneuzen, omwille van zijn gebruik in de keuken. Oude namen: Sint Janswortel, Krabbeklootjes, Mater herbarum, moeder der kruiden. |
| Ballota nigra | Ballota nigra mogelijk van Griekse ballo, wegwerpen of verwerpen, omwille van zijn onaangename roetgeur, vandaar ook de Nederlandse naam Stinkende ballote. Oude namen: Zwarte andoorn, Stinkende netel, Godvergeten uit Duits Gottsvergess. |
| Bellis perennis | Bellis van bellus, mooi, fraai, lief. Madeliefje: van made is hooiland of maagd. Een maagd in het hooiland! |
| Borrago officinalis | Borrago van Arabische aborrag, vader van het zweet (zweetdrijvend) of van borra, kort haar of nog van cor ago, hartopwekkend. Courage hebben, moed hebben omdat de plant licht euforiserend zou zijn. De plant werd vroeger tegen melancholie gebruikt. |
| Calluna vulgaris | Calluna van Griekse kallunein, reinigen omdat er bezems van gemaakt werden. De Nederlandse naam Struikheide, komt van Oudsaksische hêtha of Oudnoorse heidre, is een onbebouwd stuk land. |
| Capsela bursa pastoris | Capsula van capsula, soort tasje zoals op schilderij van Breugel. Bursa pastoris is herders-tasje (beursje), naar de vorm van het zaad. |
| Carlina | Carlina verbastering van Italiaanse cardino, kleine distel. Of naar Karel de Grote, die in zijn droom de plant zag als oplossing voor een pestepidemie. |
| Chelidonium majus | Chelidonium van coeli donum, hemelse gave of van chelidonion, zwaluwkruid. Zwaluwen zouden het bladsap gebruikt hebben om de ogen van hun jongen te verzorgen. De Nederlandse naam Stinkende gouwe omwille van de onaangename geur en het geel sap in stengel en wortel. (gouwe, goud, geel). |
| Chenopodium | Chenopodium van chen, gans en podos, voet, naar de vorm van het blad. Dus ganzenvoet, wat ook een van de Nederlandse namen is naast Melde, wat als meel bestoven betekent of van mel, malen,omdat de zaden als meel of als graan gebruikt werden. |
| Cimicifuga | Cimicifuga van Latijnse cymex, wandluis en fugare, verdrijven. De wortel verdrijft wandluizen door haar geur of heeft de geur van wandluizen. De Nederlandse naam is ook wandluizenkruid of mooier Zilverkaars, naar de lange, witte bloeiwijze. |
| Convolvulus arvensis | Convolvulus van convolvere, zich ergens omheen winden, verklaart ook de Nederlandse naam Akkerwinde. |
| Daucus carota | Daucus van daio, ik verwarm, omwille van de verwarmende en krampwerende eigenschappen die de zaden van sommige schermbloemigen hebben (venkel, anijs). Carota van karotos, saffraankleurig of overgenomen van Italiaanse naam voor peen (carota). De Nederlandse naam Wilde peen: peen is meervoud van pee en pee komt van pede, wortel van planten. |
| Epilobium | Epilobium van Epi, op en lobos, hauw, peul omdat de bloem op het vruchtbeginsel geplaatst is? Nederlandse naam Wilgeroosje: plant met smal wilgachtig blad en rode roosachtige? bloem. De naam ’roos’ werd vroeger gebruikt om allerlei roodbloeiende planten aan te duiden o.a. klaproos. |
| Equisetum | Equisetum van Equus, paard en seta, borstel omdat de hele plant op de staart van een paard lijkt, vandaar ook de Nederlandse naam Akkerpaardestaart. Heermoes is een verbastering van haarbuis (holle stengel) of afkomstig van herde, kudde en moos, mos, dus in kuddegroeiend, in groep groeiend mos! |
| Euphrasia officinalis | Euphrasia van Griekse euphrasia, opgewekt, blijmoedig om zijn geneeskracht of om zijn 'vriendelijk' uitzicht. De Nederlandse naam Ogentroost, natuurlijk om zijn gebruik als ooglotion. Volgens Hondius 'dienstelicken om gebreken van 't gesichte gae te slaen' Een troost voor de ogen. Oude namen: Claerooge (Dodoens), Casse-lunettes (Fr.) |
| Filipendula ulmaria | Filipendula van filium, draad en pendulus, hangend omdat de wortelknollen (bij F. vulgaris) als aan draden hangen. Ulmaria van Ulmus Iep omwille van de bladgelijkenis. De Nederlandse naam Moerasspiraea omdat de plant in vochtige weilanden groeit en Spiraea, het zaad heeft een gedraaide vorm. Vroeger ook Koningin der weiden, in het Frans nog steeds Reine-des-prés naar de groeiplaats. Oude namen: Olmkruid, Geitebaard (Geissbart) |
| Fumaria officinalis | Fumaria officinalis van Latijnse fumus, rook, omdat de fijne, blauwige plant als damp uit de aarde opsteeg (Aardrook) of omdat het sap van de plant de ogen zou irriteren (versluieren). Nederlandse naam Duivekervel omdat de duiven de plant graag eten en om zijn gelijkenis met kervel. Oude namen: Aardrook, Akkerkruid, Vogeltjes. |
| Galium verum | Galium van gala, melk, omdat de plant een melkstremmend effect heeft, vroeger in gebruik bij de kaasbereiding. De Franse naam is Caille-lait en de Duitse Labkraut (Stremselkruid). De Nederlandse naam Walstro komt van Duitse wal, wiegen (wiegend stro of in de wieg). |
| Galium odoratum | Galium odoratum is geurig stro voor de wieg (wal). De Nederlandse naam Lievevrouwebedstro is natuurlijk helemaal heilig. Stro voor de wieg van het kindje Jezus. |
| Gentiana | Gentiana naar Gentius (147 v. Chr.), de Illyrische vorst die de gele gentiaan zou hebben aanbevolen als geneesmiddel |
| Geranium robertianum | Geranium van Geranos, kraanvogel, ooievaar naar de vorm van het zaad, dat lijkt op de snavel van een ooievaar. De Nederlandse naam Robertskruid komt van herba rubra, rood kruid of van de Heilige Robert. |
| Geum urbanum | Geum mogelijk van Griekse Geuoo, ik reuk, omdat de verse wortel naar kruidnagel ruikt. Vandaar ook de Nederlandse naam Nagelkruid. |
| Ginkgo biloba | van Ginkgo, zilveren vrucht (chinees) en biloba, 2 lobben naar de vorm van het blad. |
| Glechoma hederacea | Glechoma van Griekse glechon, wat een oude naam voor Poleimunt was of naar een Griekse muntsoort met de naam clecho, met dezelfde bladvorm. De Nederlandse naam Hondsdraf is waarschijnlijk een verbastering van het Oudduitse ‘grundreba’ grondkruiper, grondklimop, woorden die nog terug te vinden zijn in het Engelse Ground-ivy en het Franse Lierre terrestre. |
| Glycyrrhiza | Glycyrrhiza van Griekse glukus, zoet en rhiza, wortel, zoet hout dus. |
| Heracleum | Heracleum zou komen van Herakles of Herculus, omwille van het forse van deze plant. de Nederlandse naam Bereklauw is vanwege de grote, ruigbehaarde bladeren en de vorm van het blad |
| Hieracium pilosella | Hieracium van het Griekse woord hierax, havik. Werd hij door de haviken gebruikt om het zicht te scherpen of groeide hij op moeilijk toegankelijke plekken, waar alleen haviken kunnen komen? De Nederlandse naam Muizeoor verwijst naar de vorm en de beharing van het blad. |
| Melissa | Melissa van Griekse Meli, honing, geliefd door de bijen. De Nederlandse naam Citoenmelisse omwille van de citroengeur en smaak. |
| Mentha | Mentha uit sage van Ovidius; mentha of minthe, dochter van watergod werd door jaloerse Persephone in muntplant veranderd. Of van griekse Minthos is sterk ruikend. De Nederlandse naam Munt is rechtstreeks van de Latijnse naam afgeleid. |
| Myosotis | van Griekse Myos, muis en otis, oor, naar de vorm van het blad, vroeger dus muisoor nu Vergeet-mij-niet, misschien van het Duitse Vergisse-min-nit, omwille van de blauwe kleur, symbool voor liefde en trouw. |
| Nigella sativa | Nigella verkleinwoord van Latijnse nigra, nigellus is zwart, omwille van de zwarte zaden. Sativa is gezaaid, gecultiveerd. Nederlandse naam Zwarte komijn, omdat het net als komijn als specerij gebruikt word. |
| Ocimum basilicum | Basilicum van Griekse basilikos, koninklijk, koningskruid is ook een oude naam voor basilicum, omwille van zijn bijzondere waarde (geur, geneeskracht). |
| Oenothera | Oenothera van oinos, wijn en ther, wild dier. Volgens de Ouden zou deze plant, met wijn genoten, mensen vrolijk en wilde dieren mak maken. Of de wortel zou naar wijn reuken en zo wilde dieren aan trekken. De Nederlandse naam Teunisbloem is afkomstig van de Heilige Antonius, Toon, Teunis. |
| Ononis | Ononis van het griekse Onos, ezel, omdat deze dieren de plant aten of er zich aan schuurden tegen de jeuk. De Nederlandse naam Kattedoorn, vanwege de doornen op de stengels, zoals een kat. Oude naam is Stalkruid, stallen betekende vroeger urineren, omwille van de vochtafdrijvende werking. |
| Orthosyphon | Orthos-syphon van het Griekse orthos is recht en syphon is buis; de bloemen hebben een lange, rechte kroonbuis. Indisch nierkruid, een plant uit Indonesie bij ons in gebruik als diureticum, voor nieren en nierstenen. |
| Oxalis | Oxalis van Griekse Oxys, zuur en hali, zout, vanwege de zure smaak, die soms ook iets zoutigs heeft. Nederlandse naam Klaverzuring omdat de plant een klaverblad heeft en zuur smaakt |
| Orchis | Orchis, Grieks voor teelball. De plant heeft 2 wortelknollen, zou ook een afrodisiacum zijn (signatuurleer). Oudnederlandse naam Standelcruyt van opstaand, geërecteerd of zoals Dodoens zegt ‘maken lust tot bijslapen’. |
| Origanum | Origanum van Griekse Oros is berg en ganos is vreugd, glans. Dus bergvreugde omwille van groeiplaats en geur? |
| Panax ginseng | Panax van Panacée, is voor alles goed, van Pan, alles en akeisthai, helen, dus allesgenezer. Ginseng, is mens naar de vorm van de wortel, een wortel voor de mens (signatuurleer). |
| Pedicularis | Pedicularis van Latijnse Pediculus, luis, omdat het als aftreksel luis bij dieren zou verdrijven of omdat het juist ongedierte zou aantrekken. Vroeger Luizenkruid, nu Kartelblad naar de vorm van het blad. |
| Petasites | Petasites van Griekse Petasos is breedgerande hoed, naar de vorm van blad. Hoefblad naar de bladvorm of afgeleid van Hoedblad? Vroeger Pestwortel, gebruikt tegen de pest ofwel werd deze oude naam gewoon afgeleid van Petasites? |
| Petroselinum | Petroselinum van Griekse Petros, rots en selinum, selder; dus een rotsselder. Lijkt op selder en groeit droger, hoger? |
| Plantago | Plantago van Latijnse Planta pedis, voetzool naar de vorm van het blad en omdat het op de weg groeit. Weegbree van brede bladeren op de weg. Volksnaam: chocoladeplant, de bloemen ruiken naar chocolade, de bloeiaren werden ook gegeten. |
| Polygonum aviculare | Polygonum van Griekse polys is veel en gony, knie, dus veelknie of veelknobbels, omwille van de dikke en vele stengelknopen. Aviculare, tot voeder dienend voor de vogels (avis) en nu als voedsel voor de varkens, dus varkensgras of zou het ook bedoeld zijn als vies gras? |
| Potentilla anserina | Potentila, verkleiningsvorm van Latijnse potens, machtig en de soortnaam Anserina, van de ganzen (familienaam: ganzerik). De Nederlandse naam Zilverschoon naar de zilverkleurige onderkant van blad. Engelse naam is Silverweed of Argentine en Duitse naam Silberkraut. |
| Primula | Primula van Latijnse primulus, primus, de eerste, omwille van zijn vroege bloei.Sleutelbloem, de sleutel tot het voorjaar omwille van zijn vroege bloei of omdat de bloem op een oude sleutel lijkt. Oude naam: bakkruid, te gebruiken in koek, pannenkoek en omelet |
| Rhodiola rosea | Rhodiola van Latijnse rhodiolus, naar rozen ruikend, de wortel ruikt inderdaad naar rozenwater. De Nederlandse naam van deze stimulerende vetplant is ook Rozenwortel |
| Rosmarinus | Ros-marinus van Ros is dauw en marinus is zee. Dus dauw van zee. Om wille van de blauwe kleur van de plant, maar ook omdat één van zijn groeiplaatsen op de rotskusten is. |
| Salvia | Salvia van het Latijnse Salvus, gezond. Omwille van de grote reputatie als geneesplant. De School van Salerno debiteerde ‘Cur moriatur homo cui salvia crescit in horto’. Waarom zou een mens sterven, als hij salie in de tuin heeft. |
| Satureia | Satureia of Satureja van het Griekse saturos, verwijst naar de sater, geile bosgod uit de Griekse mythologie, bekend om zijn liederlijk leven. Verwijst naar de seksueel stimulerende werking. De Nederlandse naam bonenkruid is heel wat aardser. Verwijst naar het gebruik in de keuken, bij peulvruchten voor een betere smaak en een betere vertering. |
| Silybum | Sylibum is Latijnse transcriptie van Oudgriekse silubos, een distelsoort. De Nederlandse naam Mariadistel, vele heidense onkruiden zijn verkristelijkt, zeg maar gedoopt door hen een naam van een katholieke figuur te geven. In dit geval de maagd Maria. De Engelse benaming 'Milkthistle' verwijst naar de witte lijnen op het blad. |
| Succisa pratensis | Succisa van Latijnse succidere, afgesneden. De wortelstok lijkt afgesneden of afgebeten, vandaar ook de oude Nederlandse naam Duivelsbeet. De huidige Nederlandse naam Blauwe knoop, een plant met blauwe bolvormige bloemen. Oude namen: Duivelsbeet, Schurftkruid (Scabiosa) werd gebruikt tegen schurft. |
| Symphytum officinale | Symphytum van sumphuton betekent samengroeien, omwille van zijn invloed op de beendergroei bij botbreuken. De Nederlandse naamSmeerwortel, de wortel bevat slijmstoffen, smeer en hij werd gebruikt als smeersel (zalf). Oude namen: Waelwortel, Smertwortel, Consolida. |
| Tanacetum vulgare | Tanacetum is een latinizering van Tanazeta, M-E naam voor Boerenwormkruid. Mogelijke verklaring Griekse Tanaos betekent, langdurig van geur en van bloei. Mogelijk ook van tanae, lintworm, omwille van zijn wormafdrijvende werking, daar komt ook de Nederlandse naam vandaan. Oude namen: Reinvaren, Pierenkruid |
| Taraxacum | Taraxacum is een latinisering van het Arabische tharakh chakon, wat verschillende verwante planten zou aanduiden. Of mogelijk van het Griekse taraxis, oogziekte en akeomai, genezen. Oude namen: Pisbloem omwille van zijn urinedrijvende werking, Molsla, Kettingbloem, Papenkruid. |
| Theobroma | van Theos, god en broma, spijs. Dus godenspijs. Cacao is wel een godendrank. |
| Thymus | Thymus van Griekse thumos, van het Oud-Egyptische thm of tham, welriekende plant, die voor lijkwassing gebruikt werd. Of van 'thymusklier' waar tijm een stimulerende werking zou op uitoefenen. |
| Tussilago farfara | Tussilago van Latijnse: tussis, hoest en agere, verdrijven, omdat deze slijmsofplant tegen hoest gebruikt werd. Farfara van meel en dragen, onderkant is als met meel bestoven. De Nederlandse naam Klein hoefblad, waarschijnlijk verbastering van hoestblad. Of omwille van de vorm van het blad. |
| Urtica | Urtica van Latijnse urere, branden, vanwege de brandharen. Nederlandse naam Netel van oud-westgermaans nezzila (branden) of nezzi, getwijnd garen, omdat de plant als vezel gebruikt word. |
| Vaccinium | Vaccinium mogelijk Latijnse aanduiding voor donkerpaarse kleur, naar de kleur van de bosbessen; of verbastering van baccinium, bes. Oude namen: Kraakbessen omwille van de pitjes, klokkebeyen de bloempjes zijn klokvorm. |
| Valeriana | Valeriana van Latijnse valere, betekent gezond zijn of van de Romeinse arts Plinius Valerianus of verbastering van de naam van de Germaanse god Baldrian. Dat is ook de Duitse naam voor Valeriaan. |
| Verbascum | Verbascum verbastering van barbascum,de baardige, omwille van het wollig, behaard uiterlijk van het blad, eerder beginnend baardje, barbasco. De Nederlandse naam Kaars of toorts omdat zo een rechtopgroeiende met felgele bloemen er als een fakkel uit ziet. Maar vroeger ook echt als fakkel gebruikt geweest is. De plant werd in pek gedompeld en aangestoken. |
| Veronica | Veronica naar de naam van de heilige Veronica. Of van het Latijnse vera, echte, enige en van unica; Vera unica, de enig ware dus. Of een derde versie, de naam zou uit een schrijffout ontstaan zijn Vetonica (Betonica). De Nederlandse naam Ereprijs, zou ook weer slaan op de kwaliteiten van de plant. Dodonaeus schrijft ‘Eere ende Prijs of Lof verdient'. |
| Viola | Viola is verkleinwoord van Griekse Ion, oorspronkelijk vion, betekent welriekend. Of Latijnse via, weg, omdat het veel langs wegen groeide. |
| Viscum album | Viscum van visceus, kleverig, lijmachtig; de inhoud van de bessen is plakkerig, ook de Nederlandse naam Vogellijm verwijst naar 'het blijven plakken aan de bek van de vogels'. Een andere naam Maretak duidt op het magische gebruik van de plant als voorspeller, mare is tijding of bericht brengen; of misschien van 'maar' is een boze geest zoals in nachtmerrie. Mistel zoals in het Engelse mistletoe, zou komen van mest, most in de betekenis van sap, dus weer verwijzend naar het slijm in de plant |
| Vitex agnus-castus | Vitex van Latijnse vitilium, vlechtwerk werd net zoals wilgentakken voor het vlechten van manden gebruikt. Het latijnse agnus, agonos betekent onvruchtbaar en castus, kuis. Verwijst naar de anafrodisiake werking. Ook de Nederlandse namen: kuisheidsboom en monnikenpeper verwijzen daar naar. Alleen dat 'peper' lijkt contradictorisch, tot je weet dat de zaden een peperachtige smaak hebben. De Franse naam is ook Poivre sauvage |
| Withania somnifera | Withania genoemd naar een zekere Witham, waarvan mij niets bekend is, zegt Backer. Somnifera van Latijnse somnus, slaap en ferre, brengen. De Nederlandse en Indische naam is Ashwaganda, dat wat de geur van een paard heeft of de kracht geeft van een paard. Deze plant wordt ook in Europa als versterkend middel gebruikt. |
© 2008 - 2024 Herborist, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Zelf je eigen kruidenthee makenWe kennen allemaal de kruidenthee die in de winkel staat, maar ook het zelf maken van kruidenthee is mogelijk en helemaa…
Zo bewaar je verse kruidenHoe bewaar je het best verse kruiden? Men kan ze al dan niet opgelost in olie of boter in de koelkast bewaren, men kan z…
Over geld gesproken; de taal van de klinkende muntNiet alleen de Bijbeltaal en de scheepvaart zijn van invloed geweest op onze taal, het geld speelt ook een rol. Nederlan…
Gerelateerde artikelen
Zelf je eigen kruidenthee makenWe kennen allemaal de kruidenthee die in de winkel staat, maar ook het zelf maken van kruidenthee is mogelijk en helemaa…Alfred Vogel, Zwitsers kruidendeskundigeAlfred Vogel is de bekendste natuurdokter uit Zwitserland die geen dokterstitel heeft. A. Vogels filosofie is gegrondves…
De geneeskracht van rondbladige buccoBucco is een plant die met name in de hooglanden van Zuid-Afrika voorkomt. Bucco komt steeds minder voor. Tegenwoordig m…
Zo bewaar je verse kruidenHoe bewaar je het best verse kruiden? Men kan ze al dan niet opgelost in olie of boter in de koelkast bewaren, men kan z…
Over geld gesproken; de taal van de klinkende muntNiet alleen de Bijbeltaal en de scheepvaart zijn van invloed geweest op onze taal, het geld speelt ook een rol. Nederlan…In de naam van... BrandnetelNetel, branetel, stekels, prikkers, tingels! Het lijkt wel een brabbeltaal voor en van kinderen. En dat is het ook wel g…
Bronnen en referenties
- Kleyn A. Planten en hun naam.
- Backer C.A. Verklarend woordenboek van wetenschappelijke plantennamen.
- Godefridi M. In de naam van de planten.Brochure Herbarius.
Herborist (762 artikelen)
Laatste update: 11-11-2009
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Taal
Bronnen en referenties: 3
Laatste update: 11-11-2009
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Taal
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.