Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje

Wist u dat er in het Nederlands bijna 300 volksnamen zijn voor de paardebloem, 280 voor de haagwinde en ruim 170 voorde anjer? Wist u ook dat de paardebloem vaak in verband wordt gebracht met plassen en ook wel beddepisser, pisplant of zeiker wordt genoemd? Wist u dat ezelsoor, prutoogen, hondebloem even 'galante' benamingen zijn voor dezelfde paardebloem? Wist u dat de anjer ook wel christusoogje, donderbloemetje, lievermannetje, snotneusje of mariazweer wordt genoemd? Maar bovenal wil je natuurlijk weten hoe deze bloemen en planten aan hun wonderbaarlijke namen zijn gekomen.

In 'Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje' heeft Har Brok de vele benamingen verzameld die bloemen en planten in de Nederlandse volksmond hebben gekregen. Hij vertelt hoe het uiterlijk, de specifieke groeiplaats, de bloeitijd en opvallende eigenschappen zoals smaak en reuk, schadelijke en helende werking, van invloed zijn geweest op de naamgeving. Ook laat de auteur zien hoe volksnamen voor diverse bloemen en planten door hun geografische en sociale spreiding inzicht kunnen verschaffen in het contact tussen mensen uit verschillende streken. Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje is een boek voor iedereen die meer wil weten over de menselijke creativiteit waar het gaat om de namen van bloemen en planten in de verschillende regio' s van het Nederlandse taalgebied. Har Brok is werkzaam op het R J. Meertens-Instituut en promoveerde in 1991 op een proefschrift over bloemennamen in Nederlandse dialecten.

Officiële namen

Er bestaan drie soorten planten- en bloemennamen, waarvan er twee officieel vastgelegd zijn: de botanische Latijnse naam en de botanische naam in de landstaal, in ons geval de Nederlandse. Hoewel er over deze twee officiële soorten namen genoeg te zeggen zou zijn, gaat de aandacht in dit boekje daar niet naar uit. De officiële botanische namen zijn namelijk gebaseerd op wetenschappelijke principes en zijn daarom in het beste geval statisch en in het slechtste kunstmatig. Ze zeggen eerder iets over de stand van de botanische wetenschap dan over de tijd waarin ze ontstaan zijn, over de gebruikers, over de streek waar zij wonen, over het gebruik dat ze ervan maken of over het geloof dat zij eraan hechten.

Volksnamen van planten

De aandacht gaat in dit boekje uit naar de herkomst of etymologie van de gewone Nederlandse volksnamen, de namen die niet-botanici gebruiken in hun dialect of streektaal. Wie verwacht dat in het bestek van dit boekje alle volksnamen aan de orde zullen komen, heeft geen flauw idee van het aantal verschillende volksnamen in Nederland en het Nederlandstalige deel van België. Hoe groot dat aantal zou zijn is moeilijk te schatten. Brok heeft voor zijn dissertatie over bloemnamen de volksnamen van slechts zeven planten bestudeerd en alleen al voor die zeven planten vond hij ongeveer 1300 verschillende benamingen. Op een boekje zoals Van vergeet-me-nietje... zou dat betekenen dat de verklaring van ruim tien namen per bladzijde zou besproken moeten worden, alleen al voor die zeven planten.

Hoofdstukjes over...

Hij heeft daarom gekozen voor een opzet waarin een benoemingsmotief per hoofdstuk wordt behandeld. Hoofdstukken dus over de vorm van de bloem (snotneusje, slaapmutsje), zaad, zaaddozen en vruchten (slaapkop, pioenkraal), volksreligie (jezusoogjes, duivelsklauw), geneeskrachtige werking (kankerbloem, pisbloem), herkomst (afrikaantjes, tunisbloem), de bloeitijd (sintjanskruid, herfstaster), de groeiwijze (klimop, wingerd), de groeiplaats (muurbloem, korenbloem, akkerwinde). Deze hoofdstukken worden geïllustreerd met zo veel voorbeelden dat de lezer hopelijk enige richtlijnen krijgt voorgeschoteld voor de niet behandelde volksnamen. Al met al komen in deze uitgave toch nog zo'n 1500 plant- en bloemnamen aan de orde.

Een boekje om met plezier te lezen, zelfs voor niet-plantenliefhebbers.