Mbuti - Volk uit het Regenwoud

De BaMbuti of Mbuti zijn een volk van 'pygmeeën', die tot voor kort in het regenwoud Ituri leefden, in het noordoosten van Congo. Velen van hen hebben inmiddels een goed heenkomen gezocht in vluchtelingenkampen in en rond Goma, in verband met de voortwoedende burgeroorlog in het gebied. De Mbuti werden binnen de antropologie bekend door het boek The Forest People, wat Collin Turnbull in 1961 over hen schreef.

Geschiedenis en Moderne Tijd

De Mbuti worden gezien als een van de oudste bevolkingsgroepen in Afrika, ze wonen vermoedelijk al duizenden jaren in het Ituri woud. De Egyptenaren noemden al de 'pygmeeën' naar aanleiding van een expeditie in de regio in 2500 BC. Ze werden omschreven als 'mensen van de bomen' en hun zingen en dansen werd genoemd. Later leken dezelfde pygmeeën mythische proporties aan te nemen. Deze mythen werden pas in de negentiende eeuw door onderzoekers ontmanteld. De komst van de onderzoekers leidde tot de komst van Bantu-stammen naar de rand van het woud waar de Mbuti leven. Beide groepen, de Bantu en de Mbuti, raakten afhankelijk van elkaar, waar beide partijen hun onafhankelijkheid fel verdedigden. De Bantu beschouwen de Mbuti als inferieur, ze gebruiken hen als goedkope arbeiders en een bron van vlees. De Mbuti echter, maken alleen gebruik van wat de Bantu te bieden hebben, als zij dat wensen. Ze hebben af en toe behoefte aan gewassen en gebruiksartikelen die ze bij de Bantu kunnen krijgen, maar wanneer ze hebben wat ze willen, verdwijnen ze weer in het woud. Datzelfde woud boezemt de Bantu angst in. Dit was de situatie tot voor kort, maar de felle burgeroorlog die het huidige Congo teistert, heeft veel Mbuti uit het woud verdreven.

De gemiddelde groep van Mbuti in het woud is vrij klein, van 15 tot 60 mensen. Ze wonen in eenvoudige hutten, waarbij elk gezin een hut bewoond. De gehele groep bestaat uit zo'n 50.000 mensen, die weer te verdelen zijn in drie subculturen:

• de Efé, die de taal spreken van een Soedanees buurvolk, Lese
• de Sua, ook wel Kango of Mbuti genoemd, die een Bantu-dialect spreken, Bila
• de Asua, die een eigen taal hebben

Jagen en Verzamelen

Van oorsprong zijn de Mbuti jagers en verzamelaars, ze brengen het grootste deel van hun tijd door in het regenwoud, waar ze met name door middel van netten jacht maken op diverse dieren. Ook jagen ze met pijl en boog. Een ander deel van het jaar werken ze op het land van de Bantu-stammen die aan de rand van het woud wonen. Het zijn de mannen die jagen met behulp van netten, maar de vrouwen helpen hen daarbij. Vrouwen daarentegen verzamelen vooral voedsel, maar ook zij krijgen regelmatig hulp van de mannen. Wanneer er toch conflicten tussen de sexen voorkomen, wordt er een soort van gevecht tussen mannen en jongens en de meisjes en vrouwen op touw gezet. Wanneer een partij de overhand krijgt, zal iemand overlopen naar de andere sexe en die aanmoedigen en helpen. Dit totdat humor de overhand krijgt en op deze manier wordt agressie, conflict en concurrentiedrang belachelijk gemaakt. De Mbuti zijn afhankelijk van elkaar en het is daarom noodzakelijk dat harmonie en behulpzaamheid overheersen. Hun manier van jagen, met netten, maakt coöperatie noodzakelijk. Elke man heeft een eigen net, maar die netten wordt een boog gevormd, waarbij elke man bij zijn eigen net staat. De vrouwen jagen met veel lawaai het wild op, dat op die manier richting netten wordt gedreven. De vrouwen van de mannen in wier netten een dier is gevangen, dragen deze terug naar het kamp, waar het vlees vervolgens over de hele groep wordt verdeeld. Deze verdeling leidt meestal tot een heleboel klagen, maar iedereen weet dat men de volgende dag weer samen moet jagen, dus de klachten blijven binnen de perken De Mbuti jagen alleen wanneer ze behoefte hebben aan vlees en dit leidt er toe dat ze veel tijd over hebben om zich bezig te houden met andere zaken, zoals zingen, dansen en het vertellen van verhalen. Het zijn de vrouwen die de hutten bouwen en koken, maar met de zorg voor de kinderen houden zowel mannen als vrouwen zich bezig. Kinderen worden meestal met veel liefde opgevoed..

De Mbuti en het Regenwoud

Voor de Mbuti is het regenwoud een heilige plek, ze vereren en houden van het woud en zingen er zelfs liederen voor. Het woud is veel meer dan een bron van voedsel en een manier om te overleven. Wanneer er iets slechts uit het woud komt, zoals bijvoorbeeld bepaalde mieren, dan zingen ze voor het woud, om het wakker te maken. De reden voor het slechte is het feit dat het woud slaapt. In diverse rituelen spreken ze hun dank uit voor wat het woud hen biedt. En in moeilijke tijden is het woud voor de Mbuti een veilige haven. Het belangrijkste ritueel voor de Mbuti is de Molimo en wordt geïnspireerd door het woud, dat het centrum van het Mbuti-leven is en de bron van alle het goede in hun levens. De Molimo wordt gevierd om dank uit te spreken, maar ook bijvoorbeeld na een overlijden, om alles weer in balans te krijgen. Het woord Molimo wordt zowel gebruikt voor het ritueel zelf, als voor het instrument waarmee mannen diverse dierengeluiden en muziek maken. Voor het ritueel worden voedsel en hout voor vuur verzameld. Tegen de avond verzamelen de mannen zich dan rond een vuur, om muziek te maken en te dansen. Vrouwen en kinderen blijven in de hutten, met de deuren dicht. Gedurende het zingen en dansen gaan jonge mannen het woud in om de molimo, de trompet, op te halen. Inmiddels voeren de andere mannen het zingen op en wanneer dat zijn hoogtepunt bereikt brengen de jonge mannen de molimo in de kring. Na het ritueel wordt de molimo teruggebracht naar zijn plek in het woud.

Conflicten

De Mbuti lossen conflicten meestal op door er grappen over te maken, er zelfs speciaal een persoon die daarvoor zorgt. Hij zorgt dat iedereen begint te lachen, waardoor het probleem vergeten wordt. Er is geen formele manier om conflicten op te lossen of misdaden te bestraffen. Een zeer enkele keer, wanneer iemand echt alle regels te buiten gaat, kan een kamp zich tegen een persoon keren en kunnen er zelfs klappen vallen, maar dit komt maar zeer zelden voor. Een heel enkele keer wordt iemand echt weggestuurd, maar daar moet dan een groot drama aan vooraf zijn gegaan. Na verloop van tijd wordt zo iemand dan weer toegelaten tot de groep, na een tijd alleen in het woud te hebben moeten leven.

De opzet van een kampement is ook gebaseerd op het minimaliseren van conflicten. Wanneer een nieuw kamp wordt gebouwd, zal men trachten op zo diplomatiek mogelijke wijze de hutten te plaatsen. Conflicten kunnen er voor zorgen dat een groep uiteen valt en zich opsplitst. Tijdens het jaarlijkse honing-seizoen, de periode waarin honing wordt verzameld, splitst een groep zich altijd op in kleinere groepjes, die zich mijlenver van elkaar kunnen begeven. Dit is een prima manier om de opgebouwde spanningen te laten afnemen, waardoor men daarna weer met elkaar verder kan.

De Mbuti en de Oorlog in Congo

De Mbuti zijn net als alle andere bevolkingsgroepen in het oosten van Congo slachtoffer van de totale humanitaire crisis in het gebied. Diverse partijen zouden jacht hebben gemaakt op de Mbuti en ze als niet geheel menselijk hebben beschouwd. Diverse gevallen van kannibalisme zijn bekend, waarbij Mbuti letterlijk als wild werden beschouwd, ook omdat aan de Mbuti magische krachten werden toegeschreven. De genocide die in Congo plaatsvindt, gaat dus helaas ook niet ongemerkt aan dit traditionele volk voorbij.

Maar misschien is wat in het verschiet ligt voor de Mbuti nog wel erger dan de huidige situatie. Want het Ituri woud is een gebied rijk aan natuurlijke bronnen en wanneer de oorlog voorbij is zullen diverse partijen zich daarop storten, met waarschijnlijk weinig scrupules.