De Khoikhoi of Hottentotten

De Khoikhoi, ook wel bekend als Hottentotten, zijn de oorspronkelijke bewoners van Zuidelijk Afrika, waar ze samen met de San woonden. De komst van diverse Bantu-groepen en van Westerse kolonialisten maakten een einde aan hun traditionele manier van leven.

Khoikhoi of Hottentotten?

De Khoikhoi of Khoe ('mensen mensen' of 'echte mensen' in hun eigen taal) zijn de oorspronkelijke bewoners van zuidelijk Afrika en verwant aan de San. In tegenstelling tot de San, die jagen en verzamelen, zijn de Khoikhoi pastoralisten of veehouders. Vermoederlijk bevonden de eerste Khoikhoi zich al in het zuiden van Afrika in 5 BC. Het was de komst van Bantu-stammen die de Khoikhoi naar drogere gebieden dreef. De relatie tussen de Khoikhoi en de San was gespannen, de pastoralisten en de jagers en verzamelaars stonden op gespannen voet met elkaar. De grotere aantallen van de Khoikhoi en hun meer betrouwbare bron van levensonderhoud zorgden ervoor dat de Khoikhoi de overhand hadden en ze verdreven de San naar armere streken, in en rond de Kalahari Woestijn.

Samenleving

De Khoikhoi-samenleving was hiërarchisch, in tegenstelling tot de vrij egalitaire cultuur van hun buren de San. De rijken waren degenen met vee en dezen hadden mensen die voor hen het vee hoedden. De Khoikhoi woonden samen in dorpen met mensen van hun patrilineaire (afstamming in de lijn van de vader) clan. Huwelijkspartners werden buiten de clan gevonden, de Khoikhoi waren exogaam. Diverse dorpen en clans samen vormden meestal samen een stam. De clans waren vrij om in het gebied van hun stam gebruik te maken van de weidegronden, water, wild en fruit en groente. Andere clans hadden hiervoor toestemming nodig van de chief van de stam, een functie die meestal over ging van vader op zoon. Belangrijk is hierbij op te merken dat de chief zeker niet de eigenaar was van de grond of van de zaken die die grond opleverde, het was de stam in zijn totaal die daarvoor verantwoordelijk was. Dit was iets wat later tot grote problemen zou leidden met de komst van de Europeanen, die een totaal ander idee hadden van bezit en grondrechten. De belangrijkste zaken voor de Khoikhoi waren hun vee en water, deze twee zaken waren de bronnen van leven.

De Maan

De maan speelde een belangrijke rol in de religieuze beleving van de Khoikhoi. De maan werd gezien als de fysieke manifestatie van iets hogers.

De komst van de Europeanen

Rond 1500 AD kwamen de eerste Europeanen in het gebied. De contacten tussen Europeanen en de Khoikhoi waren niet altijd vreedzaam, bovendien brachten de Europeanen onbekende ziekten met zich mee, die de populatie uitdunden. Langzaam maar zeker werden de Khoikhoi steeds verder uit hun gebied verdreven. De Europeanen noemden de Khoikhoi Hottentotten, een versie van hun eigen naam, die met de klikklanken voor de Europeanen zeer moeilijk was. De meeste Khoikhoi-stammen spraken varianten van dezelfde taal, het Nama. Later werd het woord gebruikt voor alle mensen die door de Europeanen als minderwaardig werden beschouwd. De Europeanen met hun totaal andere cultuur zorgden voor veel problemen voor de Khoikhoi. Al snel werd het land van de Khoikhoi afgenomen en kwam in bezit van de veelal Nederlandse migranten. Met het verdwijnen van hun land verdween ook de traditionele cultuur van de Khoikhoi. Vanaf de zeventiende eeuw verdwenen de Khoikhoi als stammen grotendeels. Veel Khoikhoi gingen werken op boerderijen van blanke settlers en anderen werden opgenomen in de clans van de Xhosa. Ook waren er veel mensen van gemengde komaf, omdat veel vroege Europeanen relaties waren aangegaan met vrouwen van de Khoikhoi, deze mensen van gemengde komaf werden Baster genoemd (van het Nederlandse woord bastaard). Vanaf 1800 werden de Khoikhoi die nog op de Kaap woonden het slachtoffer van de racistische wetten en beperkingen. In 1850 leidden deze wetten en restricties tot een opstand van de Xhosa, waar ook veel Khoikhoi aan deelnamen. De opstand maakte indruk op de Nederlanders en in 1853 werd er een wet afgekondigd, die mensen van alle kleuren het recht gaf om te stemmen en voor zich te laten stemmen. In de jaren tachtig van de negentiende eeuw verdween deze wet weer.

Genocide

In Duits Zuidwest-Afrika hadden de Khoikhoi het nog moeilijker, ze werden het slachtoffer van een van de eerste genocides die de mensheid kende: Meer dan de helft van de Nama (een stam binnen de Khoikhoi-groep) werden door de Duitse kolonisten om het leven gebracht. Tegenwoordig zijn veel Khoikhoi in Namibië bekeerd tot de Islam, ze maken de grootste groep moslims uit in het land.