Achterhoekse rituelen en gebruiken

De Achterhoek, het gebied tussen de rivieren de Oude IJssel, IJssel, de Berkel en de Duitse grens, kenmerkt zich behalve door zijn coullisen-landschap en rustgevende karakter, ook door een flink aantal gebruiken van de bevolking. In dit artikel wordt nadere uitleg gegeven over diverse gebruiken bij onder andere jubilea, geboorte, volksfeesten of pasen

Noaberschap, de basis van veel gebruiken

Veel van de nader beschreven gebruiken komen voort uit het begrip 'noaberschap', vrij vertaald het 'nabuurschap'. Dit begrip is afkomstig uit de regio's Achterhoek en Twente, maar ook delen van Drenthe en Duitsland. Het noaberschap houdt over het algemeen in dat de éne naaste buur hulp biedt aan de andere indien dit nodig is. Dit kan gaan om ziekte, rouw of juist feestelijke gelegenheden.

Hoewel het noaberschap in zijn sterkste vorm vooral vroeger veel op boerderijen voorkwam en dit in de laatste decenia wat is afgenomen, valt het noaberschap ook in de kernen nog, zij het in verminderde vorm, terug te vinden.

Gebruiken bij trouwdagen

Bij een bruiloft, 12.5-, 25-jarig of ander unieke trouwdag, is het gebruikelijk de toegang tot het huis van het bruidsbaar feestelijk aan te kleden. Dit 'mooi maken' gebeurt gewoonlijk door de nabije buurt en wordt veelal aangestuurd door één van de naaste buren. De aankleding betreft meestal enkele boompjes (sparren) met een krans, die vaak vrolijk wordt aangekleed en waarop een bord wordt bevestigd met 'Hulde aan het (..-jarig) bruidspaar.

Abraham of Sarah zetten

Als een persoon zijn 50e verjaardag viert, is het gebruikelijk dat de buurt, familie, kennissen of verenigingen een pop in de tuin zetten. Bij mannen betreft dit een Abraham, bij vrouwen een Sarah. Dit wordt vaak gedaan door groepen die tevens zijn uitgenodigd voor een feest en gebeurd veelal de dag voor de verjaardag, waarna het (verschillend per regio of groep) vaak ook gebeurd dat de personen die de pop gezet hebben binnen worden uitgenodigd voor een hapje en een drankje, dit staat dus los van het daadwerkelijke feest. Een pop wordt vaak ludiek aangekleed en begeleidt door een tekst of gedicht, waarbij de jarige centraal staat.

De afgelopen decenia is het ook steeds gebruikelijker geworden hetzelfde ritueel bij een 25-jarige te doen, maar dan met een 'halve pop'.

Nieuwbouw

Bij het bouwen van een nieuw huis, grote schuur of aanbouw, wordt vaak door bekenden een 'meiboom' geplaatst. Dit is van oudsher een berk (die alleen in de top bladeren heeft) , waarbij het gebruik is om de top van de boom boven het hoogste punt van de nieuwbouw te laten rijken. Tegenwoordig worden echter vaak naaldbomen gebruikt. De meiboom dient volgens tradidite geplaatst te worden zo gauw het hoogste punt van de nieuwbouw is bereikt. De meiboom wordt vaak begeleid door een gedicht.

Geboorte

Zoals ook in andere regio's wel voorkomt, wordt bij de geboorte van een kind vaak een houten ooievaar in de tuin geplaatst, al dan niet met een lijn kinderkleding er aan vast. Vaak prijkt er ook een bord met 'welkom in de buurt'. Daags na de geboorte vindt het 'kraamschudden' plaats, waarbij bekenden op bezoek komen bij de pasgeborene en het gebruikelijk is krentenbrood te geven.

Pasen

Met het pasen worden in de Achterhoek, evenals in andere streken in het oosten van land, veel paasvuren ontstoken. Hierbij wordt een grote bult met afvalhout aangestoken, wat van oudsher dient om de boze geesten te verjaardag en de groei van jong vee en gewas te bevordenen. Tegenwoordig worden veel grote paasvuren georganiseerd waarbij grote feesten met drank en muziek worden gehouden.

Volksfeest

In enkele katholiek gezinde plaatsen wordt in de Achterhoek carnaval gevierd, zoals in Silvolde, Doetinchem en Groenlo. In de meeste andere plaatsen is het Volksfeest echter een feest waar een ieder lang naar uit kijkt. Deze feesten worden vaak kermis genoemd, maar hebben duidelijk een bredere inhoud dan wat in de rest van het land met het begrip wordt bedoeld. Behalve een lunapark is het namelijk gebruikelijk grootschalige feesten te organiseren in het dorp, in dorpen als Silvolde, Varsseveld en Winterswijk worden deze tenten in grote tenten gehouden.

Rondom de volksfeesten, die vaak enkele dagen duren, wordt in vrijwel alle dorpen ook een allegorische optocht of bloemencorso gehouden, waarin vele verenigingen en groepen met een wagen of thema meelopen. Een ander typisch Achterhoeks gebruik tijdens deze feesten is het "koningsschieten", waarbij deelnemers omstebeurt op een houten vogel schieten en waarbij de vleugels, kop en staart een prijs waard zijn. De schutter die het laatste stukje hout (van de romp) er af schiet, wordt tot schutterskoning gekroond en behoud deze status tot het volgende jaar.