Ruïnestad Zimbabwe ooit slavencentrum?

Het grootste stenen monument in Afrika (ten zuiden van de Sahara) heeft historici en archeologen al eeuwenlang voor een raadsel gesteld. Dit monument wordt wel in verband gebracht met koning Salomo en de koningin van Sheba. Maar tot nog toe heeft de citadel Zimbabwe haar geheim niet prijsgegeven.

Geschiedenis

Lang voor dat - in de 11de eeuw voor Christus - Arabische handelaren Afrika bezochten, waren er al bloeiende beschavingen. Daarvan getuigen honderden stenen ruïnes die ontdekt zijn tussen de rivieren de Zambezi en de Limpopo. Het meest indrukwekkende daarvan is echter de ruïne van de stad Zimbabwe. De naam van de moderne staat Zimbabwe in Afrika is ontleend aan de naam van dit momument. Voorheen heette Zimbabwe Zuid-Rodesië.

Eerste Europeanen

Portugezen

Portugese handelaren die in de 16de eeuw op zoek waren naar goud, waren de eerste Europeanen die iets over de ruïnestad vernamen. Een Portugees historicus (João de Barros) heeft in 1552 een boek gepubliceerd waarin hij rijke goudvelden beschreef en grote gestapelde gebouwen die de plaatselijke bevolking 'simbaoe' noemde. Ongeveer 50 jaar later vermeldde een Portugese missionaris (João dos Santos) over deze bouwwerken, die sommige Afrikanen als de resten van goudmijnen van de koningin van Sheba of van koning Salomo beschouwden. João zag er de goudmijnen van Ophir in, waar volgens de bijbel het goud van koning Salomo vandaan kwam. Geen enkele Portugees had Zimbabwe zelf gezien. De verhalen waren afkomstig van Afrikaanse handelaren. Niettemin dachten de Portugezen dat het om het bijbelse land Ophir ging en andere Europeanen hielden deze legende in hun geschriften levend.

Nederlanders

De Nederlanders die zich reeds medio 17de eeuw in Zuid-Afrika hadden gevestigd, poogden de stenen ruïnes van Ophir te vinden. Ze slaagden daar echter niet in.

Duitsers

De Duitse geoloog Karl Mauch bezocht in 1867 de citadel Zimbabwe en concludeerde dat het om de resten ging van het paleis van koningin van Sheba.

Britten

David Randall-MacIver, een Britse archeoloog verwierp die veronderstelling en begon in 1905 met de opgraving van het omheinde terrein en de heuvelvesting. David stelde vast dat de bouw van het complex geduurd had van de 11de tot de 15de eeuw. Door later archeologisch onderzoek werd deze bevinding van David bevestigd, al ontdekte men dat het terrein zelf al in de 3de eeuw moet hebben bestaan.

Herkomst van de naam

'Zimbabwe' is een verengelst woord van het Afrikaanse 'simbaoe' en betekent 'stenen huizen'. De resten van steen (een ongewoon bouwmateriaal in Afrika) liggen verspreid over een gebied van 24 ha aan het begin van een dal.

Omheind terrein

Het meest in het oog springend is een omheid terrein omgeven door een 250 m lange elliptische muur met drie smalle openingen erin. Door middel van stenen muren, gangen en kamers is het binnengedeelte verder onderverdeeld en bevat het een zeer interessante kegelvormige toren bij de buitenmuur.

De binnenmuur

Evenwijdig aan de buitenmuur van de omheining loopt een tweede muur, waardoor een smalle gang ontstaat. Deze binnenmuur is een restant van een oudere, kleinere muur. De binnenmuur was slechter gebouwd.

De buitenmuur

De buitenmuur bestaat uit neergelegde stukken graniet en is zonder metselverband. Het is een prachtig voorbeeld van stapelbouw van 9 m hoog en onderaan 17 m in omtrek. Het oostelijk deel van deze muur met zijn hoogte van 10,7 m en dikte van 5 m is het imposantst.

De kegelvormige toren

De kegelvormige toren blijft een raadsel. De vorm doet denken aan de graanschuren die de boeren van de plaatselijke Shona-stam bouwen, maar omdat het monument helemaal massief is, begrijpen de archeologen niet waar hij voor gediend heeft. Er zijn diverse theorieën geopperd omtrent het doel. Het zou een vruchtbaarheidssymbool kunnen zijn (vanwege de fallusvorm), een wachttoren of een religieus symbool.

Heuvelfort of Akropolis

Iets noordelijker (boven op een granieten heuvel) ligt nog een aantal ruïnes van het zogenaamde 'Heuvelfort' of de 'Akropolis'. Deze Akropolis is het oudste gedeelte van de ruïnes en bevat de enige nog bestaande ingang die naar een gang voert. Ook hier is stapelbouw toegepast. Smalle trappen (net breed genoeg voor één persoon) voeren naar een labyrintisch terrein dat in kleinere ruimten is onderverdeeld. In een van deze 'heiligdommen' zijn zeven spekstenen vogels gevonden, waar een religieuze betekenis aan wordt toegekend. Deze vogel is nu het nationale symbool van Zimbabwe.

Ongewoon bouwmateriaal

De meeste deskundigen zijn het erover eens dat de ruïnestad Afrikaans van oorsprong en karakter is. Ze kunnen echter niet verklaren waarom de stad uit steen en niet uit de meer traditionele materialen zoals hout en leem is opgetrokken. Nabijgelegen resten van mijnen (waar edelmetaal werd gewonnen) doen vermoeden dat hier het centrum van een Afrikaanse mijnbouwcultuur was. Goud was waarschijnlijk het betaalmiddel voor de buitenlandse handel. De inwoners waren goede mijnbouwers en ambachtslieden. Deze mijnbouwcultuur is in de 15de eeuw in verval geraakt. Vanwege het goud dacht men dat hier de mijnen van koning Solomo waren. Het meeste goud is in de 19de eeuw geroofd.

Mijnbouwmethoden

De Britse archeoloog Roger Summers onderzocht de mijnen in 1958. Hij kwam daarbij tot de conclusie dat men dezelfde mijnbouwmethoden hanteerde als de huidige in het district Kolar in India. Dit suggereert dat er van beïnvloeding sprake is geweest. De ontdekking van Arabische en Perzische voorwerpen bewees dat de inwoners van Zimbabwe met de 'buitenwereld' in contact stonden en waarschijnlijk grootschalige handel dreven. Sommige historici denken zelfs dat Zimbabwe in de 9de eeuw een slavencentrum was vanwaar men Afrikanen naar Arabische landen vervoerde.

Getuigen van een verdwenen beschaving

Omtrent de citadel van Zimbabwe weten we het een en ander. Toch zijn dat slechts losse stukken van een puzzel die nog niet compleet is. De identiteit van het volk dat de gebouwen maakte is een even groot mysterie als de reden waarom de stad verlaten is. Zonder teksten is het moeilijk om aan bewijzen te komen. Alleen de grote stenen ruïnes zelf getuigen momenteel van een beschaving die verdwenen is.