Wat is het Zwaard van Damocles

De uitdrukking het Zwaard van Damocles is vrij bekend. Maar waar komt die uitdrukking vandaan? Damocles heeft echt bestaan, tenminste dat is wel aannemelijk en dat zwaard? Dat hing waarschijnlijk ook wel boven zijn hoofd. Een constante bedreiging van boven of ‘sta maar eens in mijn schoenen’ en ‘niets is zo mooi als het lijkt’. Dit is het verhaal van Damocles en het zwaard dat boven zijn hoofd hing, letterlijk.

Inhoud

• Cicero en Damocles
• Damocles en Dionysius de Oudere
• De betekenis van het Zwaard van Damocles

Cicero en Damocles

Het verhaal van Damocles wordt opgeschreven door de Romeinse Cicero en de uitdrukking ‘het Zwaard van Damocles’ wordt ook door hem geïntroduceerd. Cicero was een Romeinse filosoof en redenaar die leefde van 106 tot 43 v. Chr.. Het verhaal over Damocles staat in ‘Tusculanae disputationes’ dat dateert van 45 v. Chr.. Timaeus van Tauromenium, een Griekse historicus uit de vierde eeuw voor Chr. schreef het.Cicero’s inspiratie kwam uit dit oude Griekse verhaal.

Damocles en Dionysius de Oudere

Damocles was een dienaar aan het hof van Dionysius de Oudere. Dionysius I was tiran van Syracuse tussen 405 en 367 v. Chr.. Syracuse, ligt op Sicilië en was in die tijd een welvarende stad die zich kon meten met Athene. Dionysius was een bekwaam leider en strateeg maar combineerde dit met wreedheid en ijdelheid wat hem tot een gevreesd staatsman maakte. Dionysius was rijk en stond aan het hoofd van een weelderige hof dat beroemd was om zijn pracht, praal en glorie. Damocles was vol bewondering en liet dit Dionysius ook vaak horen. Dionysius raakte geïrriteerd door alle verwijzingen naar zijn rijkdom, zijn geweldige hofhouding, de luxueuze feesten en de overvloedige maaltijden. Vooral omdat dit volgens Damocles betekende dat je het vreselijk getroffen had en wel gelukkig moest.

‘Je mag een keer in mijn schoenen staan’, riep Dionysius een keer uit. Hij organiseerde een feest, een groot gala met een gigantisch banket. Damocles was de eregast en erg onder de indruk van dit festijn helemaal voor hem! ‘Nu weet je hoe ik me voel en hoe gelukkig ik ben met mijn rijk, geld en gezag’, zei Dionysius. Toen keek Damocles omhoog. Boven zijn hoofd hing een groot zwaard, aan een paardenhaar. Zo voelde Dionysius zich, met al zijn rijkdom en gezag was hij geen moment veilig. Macht komt met veel pracht en praal maar in het geval van Dionysius ook met (heel) veel vijanden. Damocles bedankte voor de eer en vertrok zo snel hij kon.

De betekenis van het Zwaard van Damocles

Hoewel het avontuur van Damocles al in de Griekse tijd was opgeschreven door Timaeus in zijn geschiedschrijving, gebruikt Cicero het verhaal en het begrip in de betekenis zoals wij hem nu kennen. ‘Een tragedie of ongeluk kan je ieder moment treffen, rijkdom kan geen ramp afwenden.’ De moraal van het verhaal van Damocles? Niets is zo mooi als het lijkt en ‘je zou maar eens een keertje in mijn schoenen moeten staan’. De nederige dienaar Damocles verwierf in ieder geval eeuwige roem met het zwaard van Dionysius I boven zijn hoofd.