Hoe is het Wilhelmus ontstaan?

Het Wilhelmus is het alleroudste volkslied. Het lied werd rond 1570 geschreven als ode aan Willem van Oranje. Het werd geschreven door Marnix van St. Aldegonde of Dirck Volkertszoon Coornert. Het is een Geuzenlied, geschreven ter ondersteuning van de strijd tegen Spanje. Daarnaast is het een Rederijkersvers, een naamdicht of met een mooier woord, een acrostichon.

Inhoud

• Het ontstaan van een volkslied: Het Wilhelmus
• Het Wilhelmus gaat over Willem van Oranje
• Het Wilhelmus is geschreven door?
• Het Wilhelmus is een Geuzenlied
• Het Wilhelmus is een rederijkerslied
• Het Wilhelmus is geschreven rond 1570
• Het Wilhelmus

Het ontstaan van een volkslied: Het Wilhelmus

Op 10 mei 1932 werd ´Het Wilhelmus´ het officiële volkslied van Nederland. In de 19e eeuw was een ander lied hiervoor gekozen, ´Wien Neerlandsch bloed in de aders vloeit´ van Hendrik Tollens. Het eerste couplet:

Wien Neerlandsch bloed in de aders vloeit,
Van vreemde smetten vrij,

Hendrik Tollens / Bron: liedgenootschap, Wikimedia Commons (FAL)

Wiens hart voor land en koning gloeit,
Verheff' den zang als wij:
Hij stell' met ons, vereend van zin,
Met onbeklemde borst,
Het godgevallig feestlied in
Voor vaderland en vorst.

Maar de competitie met het ‘oude’ Wilhelmus bleef. Het bovenstaande lied kreeg ook kritiek, de eerste twee regels van het couplet passen duidelijk niet meer bij de huidige maatschappij. In 1932 werd de knoop doorgehakt en kreeg het Wilhelmus officieel de status van volkslied.

Het Wilhelmus gaat over Willem van Oranje

Willem van Oranje wordt in het lied vereerd als ‘Vader des Vaderlands’. Daarnaast als een strijder tegen de Spanjaarden in de 16e eeuw. Willem (I) kreeg enkele hoge posities na 1555 en werd één van de invloedrijkste edellieden in de Nederlanden.
Oranje bleek een standvastig leider tegen de Spaanse kroon en met de Pacificatie van Gent (1576) leek zijn droom van eenheid en (religieuze) verdraagzaamheid uit te komen. Op 10 juli 1584 spat die droom uiteen, de katholieke Balthasar Gerards maakte een einde aan het leven van Willem van Nassau nadat de Spaanse Filips II een prijs op zijn hoofd had gezet.

Het Wilhelmus is geschreven door?

Niemand weet wie het lied heeft geschreven al zijn er wel twee favorieten. Waarschijnlijk is het lied geschreven door Marnix van St. Aldegonde of Dirck Volkertszoon Coornert, de eerste is veruit favoriet. Coornhert was een publicist, kunstenaar, filosoof en humanist. Na de Beeldenstorm heeft hij een tijdje gevangen gezeten in Den Haag. Coornhert kende Willem van Oranje maar waarschijnlijk minder dan de favoriet Marnix van St. Aldegonde. Deze was een vriend en adviseur van Willem. Marnix van St. Aldegonde was letterkundige en had zowel rechten als theologie gestudeerd. Het Wilhelmus is vrijwel zeker een propagandalied of ode aan zijn vriend. Er is alleen geen of weinig bewijs voor.

Het Wilhelmus is een Geuzenlied

‘Ce ne son que des gueux’: een uitroep van graaf Karel van Berlaymont. ‘Het zijn maar bedelaars!’ In 1566 zijn enkele edelen met een smeekschrift bij de landvoogdes Margaretha van Parma. Waarop de graaf van Berlaymont zijn uitspraak doet.
De groep die zich verzette tegen de Spaanse kroon ging zich al snel ‘Geuzen’ (gueux) noemen. Enkele edelen besloten om samen te werken in hun strijd tegen Spanje, tegen centralisatie en voor godsdienstvrijheid. Een groep ging de zee op en avonturiers, medestanders, andere edelen sloten zich aan. De Watergeuzen waren belangrijk voor Willem van Oranje in zijn strijd tegen Filips II en Alva. In 1572 nemen de watergeuzen Den Briel in.

Het Wilhelmus is een rederijkerslied

Het Wilhelmus is een naamdicht, een acrostichon. De rederijkerskamers waren nog erg populair in de tijd waarin het volkslied werd geschreven. Groepen dichters, zangers en toneelschrijvers kwamen samen om zich te wijden aan schrijven van gedichten, liederen en toneelstukken. Verschillende nieuwe dichtvormen werden bedacht het acrostichon was er één van. In zo’n gedicht vormen de eerste letters van een strofe of een regel, een nieuwe zin. In het geval van het Wilhelmus: Willem van Nassov.

Het Wilhelmus is geschreven rond 1570

Het Wilhelmus is het oudste volkslied ter wereld maar hoe oud weet niemand. De schatten komen meestal uit tussen de jaren 1568 en 1572, de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog. Dat het geschreven is na 1568 staat in het lied zelf. In het lied wordt de slag bij Heiligerlee genoemd. Graaf Adolf van Nassau, de op één na jongste broer van Willem (I), overleeft deze veldslag niet:‘Graef Adolff is ghebleven In Vriesland in den slaech’.

Het Wilhelmus

Het Wilhelmus kent 15 coupletten maar meestal worden alleen de eerste zes gezongen:

Wilhelmus van Nassouwe
ben ik, van Duitsen bloed,
den vaderland getrouwe
blijf ik tot in den dood.
Een Prinse van Oranje
ben ik, vrij onverveerd,
den Koning van Hispanje
heb ik altijd geëerd.

In Godes vrees te leven
heb ik altijd betracht,
daarom ben ik verdreven,
om land, om luid gebracht.
Maar God zal mij regeren
als een goed instrument,
dat ik zal wederkeren
in mijnen regiment.

Lijdt u, mijn onderzaten
die oprecht zijt van aard,
God zal u niet verlaten,
al zijt gij nu bezwaard.
Die vroom begeert te leven,
bidt God nacht ende dag,
dat Hij mij kracht zal geven,
dat ik u helpen mag.

Lijf en goed al te samen
heb ik u niet verschoond,

slag bij Heiligerlee / Bron: Frans Hogenberg, Wikimedia Commons (Publiek domein)

mijn broeders hoog van namen
hebben 't u ook vertoond:
Graaf Adolf is gebleven
in Friesland in den slag,
zijn ziel in 't eeuwig leven
verwacht den jongsten dag.

Edel en hooggeboren,
van keizerlijken stam,
een vorst des rijks verkoren,
als een vroom christenman,
voor Godes woord geprezen,
heb ik, vrij onversaagd,
als een held zonder vreden
mijn edel bloed gewaagd.

Mijn schild ende betrouwen
zijt Gij, o God mijn Heer,
op U zo wil ik bouwen,
Verlaat mij nimmermeer.
Dat ik doch vroom mag blijven,
uw dienaar t'aller stond,
de tirannie verdrijven
die mij mijn hart doorwondt.