De Oliecrisis van 1973

In 1973 werd de wereld getroffen door de Eerste Oliecrisis. De Arabische olieproducerende landen besloten in dat jaar de olieprijs te verhogen en een maximum productiehoeveelheid van olie in te stellen. Daar kwam bij dat de meeste van deze landen helemaal geen olie meer leverden aan de Verenigde Staten en Nederland. In dit artikel worden het ontstaan het het verloop van de oliecrisis van 1973 behandeld.

Het ontstaan van de oliecrisis 1937-1973

Werden er wereldwijd in 1937 nog vier keer zoveel kolen als olie verbruikt, in 1970 was olie de meestgebruikte energiedrager. Olie had dus een inhaalslag gemaakt.De enorme groei van de energieconsumptie is vooral toe te schrijven aan de naoorlogse economische groei. Olie was sneller en goedkoper om te zetten in energie, en voor brandstoffen als benzine en kerosine werd geen steenkool maar olie gebruikt.

Door het ontbreken van voldoende eigen olie, raakte het Westen afhankelijk van de olie uit andere werelddelen. Dit kwam voornamelijk uit het Midden-Oosten, door de enorme reserves daar, en de Westerse oliemaatschappijen die de olieraffinaderijen daar domineerden. Tot ergernis van de Arabische landen ontvingen zij zelf maar ongeveer 50% van de winst, en werd de productiehoeveelheid en de prijs meestal bepaald door de oliemaatschappijen. Aangezien de inkomsten van een land als Saoedi Arabië in 1970 voor 90% uit olie-inkomsten bestond, probeerden deze landen steeds meer grip te krijgen op de oliemaatschappijen. Landen als Libië en Irak probeerden bijvoorbeeld oliemaatschappijen te nationaliseren of in ieder geval de macht van de oliemaatschappijen te beperken. Dit lukte nauwelijks op nationale schaal, omdat de oliemaatschappijen internationaal opereerden en de landen niet zonder de inkomsten konden.

In 1960 besloten Saoedi-Arabië, Irak, Koeweit, Iran en Venezuela samen de Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC) op te richten. Als zij gezamenlijk maatregelen tegen de oliemaatschappijen zouden ondernemen, zou dit succesvoller zijn. Aangezien meer dan de helft van de wereldwijde olieproductie uit deze landen afkomstig was, konden oliemaatschappijen een eis van de OPEC niet gemakkelijk naast zich neerleggen door bijvoorbeeld de productie te verschuiven naar een ander land. In 1968 richtten de Arabische leden van de OPEC de OAPEC op. Deze organisatie had dezelfde doelen als de OPEC, maar beperkte zich tot de Arabische landen.

De oliecrisis van 1973

In 1973 brak de Jom-Kippoer oorlog uit, die al snel een oorlog tussen Israël en de Arabische landen werd. Als reactie op Westerse, en met name Amerikaanse, steun aan Israël, besloten de OAPEC landen samen de macht van de Westerse oliemaatschappijen ver in te perken. Ten eerste verhoogden zij gezamenlijk de olieprijs met te verhogen. Ten tweede werd de productie beperkt. De prijs ging in een paar maanden met het viervoudige omhoog. Ten derde werd een gehele olieboycot voor de Verenigde Staten en Nederland afgekondigd. De maatregelen waren de uitkomst van een langer conflict tussen de olieproducerende landen en oliemaatschappijen en een wapen in de oorlog van dat jaar. Vanwege dit laatste punt werden de olieleveranties aan de Verenigde Staten en Nederland helemaal stopgezet. De VS en Nederland zouden teveel steun aan Israël verlenen. Aangezien onder de OAPEC landen de grootleveranciers Saoedi-Arabië, Irak en Koeweit zaten,

In de literatuur worden verschillende argumenten voor de keuze voor Nederland gegeven. Nederland was traditioneel een land dat Israël steunde, maar over het algemeen wordt aangenomen dat de haven van Rotterdam de belangrijkste werkelijke reden was voor de olieboycot aan Nederland. Rotterdam was een doorvoerhaven van olie, waardoor ook andere Europese landen de gevolgen ervan zouden merken.

De Westerse landen reageerden geschrokken. Nederland voerde als eerste land in Europa autoloze zondagen in. Ook werd geprobeerd de olieconsumptie te beperken door bonnen uit te delen die gebruikt moesten worden bij het tanken. Een volle bon zou betekenen dat er niet meer getankt kon worden. Tankstations lapten het bonnensysteem echter aan hun laars. Toen bleek dat Nederland door aanwezige oliereserves, olie uit de Noordzee en door toevoer van olie uit niet-OAPEC landen minder hard werd getroffen dan aanvankelijk gedacht werd, werden de autoloze zondagen en het bonnensysteem opgeheven. Om met het olietekort, en dus energietekort, gezamenlijk naar een oplossing te zoeken werd in 1974 de International Energy Agency (IEA) opgericht. Ook na de oliecrisis bleef de IEA zoch bezighouden met het veiligstellen van de toegang tot energie.

De OAPEC-landen besloten de productiebeperkingen op 25 december te verminderen. Er dreigde een economische depressie in de Westerse landen, wat ook nadelig zou zijn voor de afzet van olie. Rotterdam kon hierdoor gewoon weer vrijwel een normale hoeveelheid olie importeren door de hulp van de oliemaatschappijen. Het embargo was nutteloos geworden, waardoor Algerije het embargo ophief op 2 juni 1974. Op 10 juli volgden de andere Arabische landen.

Gevolgen van de oliecrisis

Over de gevolgen van de olicrisis is onder onderzoekers veel gediscussieerd. Dit komt doordat veel gevolgen moeilijk te meten zijn en niet enkel aan de oliecrisis kunnen worden toegeschreven. Op korte termijn zorgde de oliecrisis in veel landen voor inflatie en oplopende werkloosheid. De economische problemen in de jaren '80 van veel westerse landen kan hierdoor gedeeltelijk verklaard worden. Daarnaast hebben de oliemaatschappijen aan macht ingeboet ten gunste van de olieproducerende landen.

Ten slotte zijn er ook meer positieve gevolgen aan te wijzen. Het tekort aan energie leidde tot een aanzet naar de zoektocht naar alternatieve energie, zoals zonne-energie. Ook ontstond de vraag naar zuiniger auto's. Dit alles werd versterkt door het milieuvraagstuk. Het rapport 'Grenzen aan de groei' van de Club van Rome dat in 1972 werd gepubliceerd, kreeg een enorme impact door de oliecrisis een jaar later. Na de oliecrisis is er een voortdurende zoektocht geweest naar milieuvriendelijke manieren van energiewinning.